Natuurgidsen op pad met beheerders in de Heesseltsche uiterwaarden

Op 5 november begint de middag op de parkeerplaats bij de drijvende brug. Met zicht op de vogelrijke plas en met koffie en thee uit de thermoskannen van Bert wordt volop bijgepraat. We waren met zo’n 20 natuurgidsen aanwezig, allemaal geïnteresseerd in de ontwikkelingen van de Heesseltsche uiterwaarden.

In 2019 is het gebied opgeleverd nadat drie jaar lang de herinrichting in het kader van Ruimte voor de Rivier was uitgevoerd. De huidige beheerders Arend Kreun en Peter van Noord namen ons deze middag mee het gebied in. Peter werkt voor de Vereniging Agrarisch Natuurbeheer en Landschap Tieler- en Culemborgerwaarden (VANL-TCW). Deze vereniging coördineert het agrarisch natuurbeheer in de Heesseltsche uiterwaarden. Daarnaast is de vereniging eigenaar van de Konikpaarden. Samen met Arend, eigenaar van de Hereford runderen, voeren ze met hun kuddes het begrazingsbeheer uit.

Konikpaarden
Eerst namen we een kijkje bij een groepje van vier jonge Konikhengsten. Konikpaarden leven in een kudde waarbij de volwassen hengst de baas is over een groep met merries en eenjarige hengsten. In dit gebied zijn twee van deze kuddes Konikpaarden aanwezig. Als de mannetjes 1 jaar zijn, verwijderen ze zich uit de groep. Zo krijg je soms een of enkele kleine groepjes hengsten die samen optrekken. In dit groepje had de jongste een flinke wond op zijn been, waarschijnlijk van een vechtpartij. De beheerder houdt het in de gaten om te voorkomen dat het verergert. Peter vertelt dat zo’n wond in de zomer direct behandeld zou worden vanwege grote kans op infectie bij hoge temperaturen (en veel insecten). Hoewel de kuddes zeer zelfredzaam zijn, wordt indien nodig dus wel ingegrepen.

Er lopen ruim 50 Koniks paarden in de Heesseltsche uiterwaarden. Wereldwijd zijn er maar 5000 paarden van dit ras. De helft ervan graast in Nederland. Dat is wel bijzonder. De organisatie Free Nature is hier in Nederland mee begonnen.

Hereford runderen
Dan lopen we verder naar de Hereford koeien. Ze staan nu verspreid in het westelijk deel van het gebied. In tegenstelling tot de paarden is het hier de koe (de vrouw dus) die de kudde door het gebied leidt. Dit koeienras is een hoornloos ras. We lopen met Arie naar de grootste stier. Wat een exemplaar! Een goede reden om minimaal 25 m afstand te houden. Maar Arend en Peter benadrukken dat het altíjd verstandig is afstand te houden, en zeker met honden. Als de dieren teveel aan mensen gewend raken, worden ze opdringerig. En dat kan ertoe leiden dat ze afgemaakt moeten worden.

De koeien en paarden zorgen samen voor het begrazingsbeheer in het gebied. Paarden grazen heel kort, eten ook het opschot van wilgen en keren dagelijks op hetzelfde stuk terug. Hierdoor neemt de structuur en variatie van het gebied toe. Koeien grazen met hun tong. Het gras wordt minder kort en bloeiende kruiden worden meer behouden. Ze grazen overal een beetje.

Bij hoogwater verblijven de dieren op de hoogwatervluchtplaats. Soms is daar wat hulp voor nodig om ze daar te krijgen, als ze dood zijn gelopen op een hogere strook. Arend en Peter doen dat soms eerder dan nodig is, omdat ze anders platgebeld worden door betrokken wandelaars of omwonenden.

Behalve met de dieren hebben de beheerders ook met de pachters en bezoekers te maken. En dat is soms wel een uitdaging. Laatst was er (weer) een hek op vele plaatsen doorgeknipt. Mensen laten veel te vaak hun hond los lopen. En ze maken afspraken met de pachters over het maaien van sommige stukken gras Zo zijn er nu enkele insectenstroken. Stroken waar het hele jaar niet gemaaid is, zodat insecten na de zomer ook voor hun eieren of poppen een beschutte plek hebben.

Kennis uitwisselen
We maken een mooie wandeling langs de kuddes rondom de grote plas. Tussendoor worden vele waarnemingen uit het gebied gedeeld, van rivierrombouthuidjes tot zeearenden. Kinie vertelt over de winterwatervogeltellingen die ze iedere maand met Fieke uitvoert in de Heesseltsche uiterwaarden. Er zijn hier groepen van duizenden ganzen te zien (grauwe gans, brandgans en kolgans) en grote groepen eenden met meer dan honderden eenden per soort (smient, krakeend, wilde eend, slobeend, wintertaling, kuifeend, meerkoet). En dan vaak ook nog enkele pijlstaarten, tafeleenden, dodaars en bergeenden. Soms zien we een groep van honderden aalscholvers vissen met daaromheen zilverreigers en meeuwen om een visje mee te pikken.

Daarna vertelt Pieta zeer enthousiast over haar planteninventarisaties met Machteld waarbij ze ontzettend veel gezien, gelezen en geleerd hebben over plantensoorten en plantengemeenschappen in dit gebied. Zo troffen ze in een laag gebied veel planten aan uit de Slijkgroen-associatie en na lang zoeken maakten ze deze met het aantreffen van het sponswatervorkje en naaldwaterbies compleet! Er zijn veel verschillende plantengemeenschappen in de Heesseltsche uiterwaarden. Als er meer mensen willen meedoen met inventariseren hiervan in dit diverse gebied, meld je dan aan bij Pieta of Machteld.

Gidsenmiddag 2022. Fieke Vos

Ook werd nog gesproken over de bever die zich hier af en toe laat zien, maar vooral veel sporen nalaat: afgeknaagde mattenbiezen en wilgen en veel glijsporen langs het water.

We sloten de dag af bij de boerderijwinkel van Arend (VandebommelHerefords) in Wadenoijen. Op het terras werden we daar zeer gastvrij ontvangen met drankje en hapje: een Herefords- of een vega-burger van de BBQ.

Fieke en Bert, bedankt voor de organisatie! Het was een leerzame en zeer gezellige middag.

Meer weten over het beheer van het gebied?  https://www.vanltcw-kreun.nl/

Foto: Gidsenmiddag met VANLTCW. Fieke Vos