Kleine Willemswaard

Tussen de Waal, het Amsterdam-Rijnkanaal en de Vijverberg en direct naast het centrum en de haven van Tiel ligt de Kleine Willemswaard (voorheen Kleine Willemspolder). Een mooi stukje natuur van 24 hectare, dat vroeger – voordat het kanaal werd gegraven – deel uitmaakte van de grotere Willemspolder. Als tijdelijk beheerder heeft ARK Natuurontwikkeling het gebied een nieuwe impuls gegeven. Oude geulbeddingen zijn gegraven en de zomerdijk is verlaagd. Daardoor is er weer volop ruimte voor natuurlijke processen.
Het gebied is door het graven van oude geulbeddingen en het verlagen van de zomerdijk een plek waar de rivier meer ruimte heeft gekregen. Vrije overstroming door de rivier is weer mogelijk. Daardoor is het gebied geen polder meer en wordt het nu Kleine Willemswaard genoemd.

In de late middeleeuwen lag de Waal langs de huidige dijk. Een restant is nog zichtbaar en wordt de Kil genoemd. Als het hoogwater is geweest, blijft hier lang water staan. In 1818 is de Willemspolder aangelegd en is in deze kil de Prins Willem Sluis geplaatst. Ter hoogte hiervan meerde ook het veer aan dat toen al tussen Tiel en Wamel bestond. Om deze plek te markeren is er een jonge winterlinde geplant. Van daaruit kijk je zo naar een bomenlaan aan de overkant, naar de aanmeerplaats bij het oude veerhuis van Wamel.

Een ander herkenningspunt in de Kleine Willemswaard is een stenen strekdam die parallel loopt aan de Waal. Te herkennen aan de hoge bomen die er nu op staan. Deze strekdam, uit 1845, liep oorspronkelijk door tot aan de haven van Tiel om het snelstromende water van de rivier weg te houden bij het stadscentrum.

Aan de overkant, richting de aanmeerplaats van de veerpont, zie je een zogeheten langsdam. Een dam die parallel aan de stroomrichting van de rivier loopt en de vaargeul op zijn plaats houdt. Tussen de oever van de rivier en de langsdam is een extra geul aangelegd – ongeveer op de plek van de Waal begin 19e eeuw -, geschikt voor de recreatievaart. Het verlagen van kribben, het aanleggen van een langsdam en nevengeul zijn maatregelen om de doorstroom van de rivier – zeker bij hoge waterstanden – te bevorderen.

Hoogwater in de Kleine Willemswaard. Emmie Nuijen

Bomen en planten
Aan de voet van de dijk, in de bocht van de weg bij het Amsterdam Rijnkanaal, zijn enkele bomen geplant, zoals eik, iep en prunus. Ze mogen uitgroeien tot een hardhoutooibos. Dit is een buitendijks bos dat niet overheerst wordt door wilg of zwarte populier en door een hogere ligging minder vaak overstroomt. Verder vind je in deze uiterwaard onder andere wilgen, Spaanse aak, es, maar ook een majestueuze walnoot op de strekdam en struiken als vlier, liguster, meidoorn en hondsroos. Planten zijn onder meer: wilde peen, pastinaak, asperge, grote klis, bijvoet, kaardebol, lisdodde, diverse klaversoorten, distels, kamille, wilde cichorei en zwanenbloem.

Zwanebloem. Marja ten Voorde

Lees meer over bomen en planten in deze inventarisatie van Stichting Ark

Vogels en andere dieren
Schotse hooglanders grazen in de Kleine Willemswaard op sommige plekken de bodem heel kort af, andere plekken laten ze ongemoeid. Zo zorgen de runderen voor variatie in de begroeiing. En het is een natuurlijk alternatief voor machinaal maaien, kappen en snoeien. De runderen produceren ook schone mest, zonder antibiotica of medicijnresten. Zo geven ze een boost aan de biodiversiteit.
Je komt allerlei soorten vogels tegen. Van scholeksters, meeuwen, spechten, gaaien en eksters tot het ijsvogeltje dat over het water scheert. Ook kun je verschillende soorten zwaluwen goed onderscheiden: de huiszwaluw, de boerenzwaluw en de oeverzwaluw. In de Kleine Willemswaard vind je soms prooien van de slechtvalk: een dode vogel met de vleugels nog intact maar de romp helemaal kaal gegeten.

Sinds 2020 wonen er ook bevers in dit gebied. Kijk maar eens goed naar alle wilgen langs de plassen. Wat lager bij de grond, regelmatig en schuin afgeknaagd is het werk van de bever. In de winter, als de bever het moet hebben van de bast van de wilg, vind je hier veel vraat- en knaagsporen.

Meer weten over wat er leeft en groeit in de Kleine Willemswaard? Kijk op waarneming.nl Ook is er een Facebookgroep van de Kleine Willemswaard van mensen die posten over wat er in deze uiterwaard gebeurt.

Tip
“Als je langs de strandjes loopt van de Kleine Willemswaard, kijk dan eens wat er op welk strandje is aangespoeld. Is het op elk strandje hetzelfde of verschilt het aangespoelde materiaal? Kun je dit verklaren?”
Eefke Halma, natuurgids bij IVN West-Betuwe

Praktische informatie

• De Kleine Willemswaard ligt aan de Echteldsedijk in Tiel. Het gebied is van Rijkswaterstaat. Stichting ARK beheert het gebied tot eind 2022. Een Waardgroep van lokale natuurliefhebbers blijft ook na 2021 bij het gebied betrokken.
• Als je op de dijk rechts aanhoudt, kun je vrijwel gelijk links je auto parkeren in de parkeerhaven. Je kunt ook doorrijden tot aan de verkeerstoren en daar parkeren en het gebied ingaan.
• Honden mogen niet los lopen vanwege de runderen en andere dieren in het gebied, zoals vogels en de bever.
• Via de website struingids.nl wordt een speciale struintocht voor kinderen van 8 – 12 jaar aangeboden.
• Excursies: er worden af en toe wandelingen of excursies georganiseerd in de Kleine Willemswaard.

Foto: Schotse Hooglanders in de Kleine Willemswaard. Emmie Nuijen