Natuurgebied De Branden
Ter hoogte van het Drouwenerzand ligt het natuurgebied De Branden (240 ha) aan de voet van de Hondsrug. Hier gaan het Voorste en het Achterste Diep als Hunze verder. De inrichting van dit deel van het Hunzedal kwam in het voorjaar van 2023 klaar. Bij de nieuwe inrichting van De Branden zijn de meeste ontwateringssloten verdwenen. Buiten De Branden liggen nog grootschalige akkerbouwpercelen. Zo zag ook De Branden er vóór 2022 uit!
Nieuwe meander in het Achterste diep:
Inleiding
Zo’n dertig jaar geleden werd in De Branden de basis gelegd voor het grote Hunzeproject dat de Hunze heeft hersteld en tal van aardappelakkers in het Hunzedal veranderde in nieuwe natuurgebieden. Elders worstelde Het Drentse Landschap begin jaren negentig met het probleem dat de natuur zich op haar terreinen in de beekdalen onvoldoende kon ontwikkelen, omdat op de hogere gronden vanwege landbouwbelangen het kwelwater via de sloten werd afgevoerd vóór het de beekdalen bereikte. Hier bleken de kaarten anders geschud. De Hondsrug zorgde hier via het Drouwenerzand voor schoon kwelwater, maar de landbouw in het beekdal wist niet hoe snel het water moest worden afgevoerd. De uitkomsten van ecohydrologisch onderzoek overtroffen de stoutste verwachtingen. De kweldruk in het gebied was heel hoog en het kwelwater was van uitstekende kwaliteit. Onder in de diepe sloten bleken nog steeds de planten te groeien die van nature in een kwelrijk gebied thuishoren. Met andere woorden: onder een dunne schil landbouwbouwgrond functioneerde het hydrologische systeem nog steeds. Hier lag een potentieel natuurgebied van 450 hectare (inclusief Drouwenerzand) waarin op een hoogteverschil van vijftien meter alle gradiënten van kurkdroog tot kletsnat voorkwamen.
Overal komt kwelwater omhoog:
Nog steeds landbouw
De Branden was dus een gebied waar de kansen voor natuurherstel het grootst waren in het hele Hunzedal en werd in de Hunzevisie van 1995 genoemd als gebied waar wellicht zou kunnen begonnen met het beekherstel. Toch duurde het tot 2023 voordat het gebied kon worden ingericht. Dit had alles te maken met de grondverwerving die moeilijk op gang kwam. Onteigenen van gronden voor natuurherstel is nog steeds niet mogelijk. Jarenlang lukte het maar steeds niet om de laatste 22 hectare landbouwgrond te verwerven. Om niet nóg meer tijd te verliezen lieten waterschap Hunze en Aa’s en Het Drentse Landschap enkele jaren geleden alvast een inrichtingsplan maken. Uit het voorbereidend onderzoek bleek dat er meteen al met de inrichting tot natuurgebied kon worden begonnen. Met relatief eenvoudige maatregelen kon je de boeren, die de laatste twee percelen nog in gebruik hadden, een voldoende laag waterpeil garanderen.
Moekmaatsdijk
Op de kaarten vind je nog de Moekmaatsdijk die op de Drouwenerstraat uitkwam. Deze weg is bij de inrichting van het gebied verwijderd om tussen het Voorste en Achterste Diep een stiltegebied te creëren. Een deel van het gebied is afgegraven om in natte perioden als waterbergingsgebied te kunnen fungeren. Hier stroomt onafgebroken kwelwater naar de oppervlakte.
Aan de hand van bodemonderzoek en oude kaarten zijn in De Branden de oude meanders van het Voorste – en Achterste Diep gereconstrueerd.
Als je het kaartje boven uit 2013 vergelijkt met de inrichtingsschets ernaast zie je hoe de loop van beide beken veranderd is. De hermeandering zorgt er onder andere voor dat het gebied het kostbare kwelwater langer vasthoudt.
Zeurpad
Door het weghalen van de Moekmaatsdijk was het gebied niet meer toegankelijk. Daarom is langs het Achterste Diep een gravelpad met de bijzondere naam Zeurpad aangelegd. Vanaf dit pad langs de oostelijke oever van het diep kunnen wandelaars en fietsers toch een kijkje in het gebied nemen.
Voorste en Achterste diep vormen samen de Hunze
Feitelijk ontstaat de Hunze in De Branden. Vlakbij een houten bruggetje over het Voorste Diep vind je de plek waar deze beek samenvloeit met het Achterste Diep. Op de kaart kreeg het laatste stuk van het Achterste Diep de naam Groote Diep. Niet te verwarren met de gelijknamige beek in Noord Drenthe. Vanaf daar heet de beek De Hunze. Door zijn relatief grote verval is het Voorste Diep de snelst stromende beek van Drenthe. Dat kun je ook in De Branden nog steeds mooi zien. De beek ontstaat achter Westdorp aan de westkant van de Hondsrug en stroomt o.a. langs de Mandelanden en de Flessenhals. Het Achterste Diep ontspringt ten zuiden van Exloo en volgt min of meer de oostelijke rand van het Hunzedal.
Stuw met vispassage
De waterstand in het Voorste Diep wordt op dit moment nog met een stuw geregeld om het waterpeil voor de akker ernaast op ‘landbouwpeil‘ te houden. Om de vissen in staat te stellen stroomopwaarts te zwemmen is bij de nieuwe inrichting naast de stuw een vispassage gebouwd. Zodra er in De Branden geen agrarisch gebruik meer is, maakt de stuw plaats voor een aantal keiendrempels.
Wandelpad langs de spoordijk:
Wandelen langs de spoordijk
Wandelaars door het gebied kunnen via een kaarsrechte bossingel over een dijk het tracé van de Noord-Ooster Locaal Spoorweg (NOLS) volgen. Over de spoordijk reden tussen 1905 en 1938 personentreinen van Emmen naar Stadskanaal. Ten noorden van De Branden liep het tracé met een wijde bocht richting station Gasselternijveen.
Kijkheuvel
Vanaf de kijkheuvel heb je een prachtig uitzicht over De Branden. Overal zie je uitgestrekte kwelplassen. Hier is de bouwvoor verwijderd om de kwelzone te herstellen. Bij de inrichting bleek meteen hoe groot hier de kweldruk vanuit het Drouwenerzand is, want ondanks de droge zomer vulde de laagte zich meteen met water. Overal kwamen spontaan veldrus en holpijp op, soorten die het van dergelijke omstandigheden moeten hebben. De ecologen van Het Drentse Landschap werden helemaal blij toen ze in het gebied kranswieren ontdekten. Die leverden hét bewijs van schoon kwelwater van uitstekende kwaliteit!
Door het gebied is door het Drentse landschap een mooie wandeling uitgezet. Op de prachtige website Eindje om in Drenthe vind je een beschrijving van deze wandeling. Voor het opstellen van de tekst hierboven is dankbaar gebruik gemaakt van deze beschrijving die ook eerder verscheen in het mooie kwartaaltijdschrift van Het Drentse Landschap.
De plantenwerkgroep inventariseert sinds 2023 de plantengroei in het gebied.
De resultaten kun je hierna vinden.
Wandeling Gasselte – De Branden (Eindje om in Drenthe)
Plantenwerkgroep Plantenlijst De Branden west
Plantenwerkgroep Plantenlijst De Branden oost
Rapport Inrichtingsplan De Branden (voor de liefhebbers)
