Bloemenklok in de bostuin
De bloemenklok in de Bostuin van de IVN afdeling Almere ligt er nu (voorjaar 2022) zes jaar. Over deze bloemenklok krijgen we zo nu en dan wat vragen. Tijd om daar eens antwoord op te geven. Het begint met het ontstaan van de bloemenklok in de geschiedenis en in de Bostuin. Daarna de stand van zaken op dit moment.
Het ontstaan van de bloemenklok in de bostuin
De IVN afdeling Almere is met een groep vrijwilligers al een paar jaar actief in de Bostuin bij het Eksternest. Bij de eerste inrichtings-plannen zijn de grote lijnen uitgezet. Na een paar jaar zijn er duidelijk vaste plekken met de daarbij behorende bloemen, planten, struiken en bomen. Denk daarbij o.a. aan de rozentuin, de boomgaard, de verfplantenhoek, de vijver, de kruidentuin, de vogelhoek en de vlindertuin. In 2016 is daar de Bloemenklok bij gekomen.
Tijdens NL Doet op 12 maart 2016 gingen we met vrijwilligers die zich hadden aangemeld de bloemenklok zijn definitieve vorm geven.
In de loop van de komende jaren komen de gewenste bloemen en planten in de desbetreffende vakken. Een paar bloemen stonden al in de Bostuin en die hebben we dus ook verplaatst.
Wat is een bloemenklok precies?
Een bloemenklok is een verzameling planten en bloemen die op de een of andere manier een indicatie van de tijd geeft. Deze verzameling is dan ook geplant in de vorm van een klok. Er zijn bloemen die op een bepaald tijdstip open/dicht gaan. Andere bloemen beginnen/stoppen op een bepaald tijstip met geuren. Weer andere bloemen beginnen/stoppen op een bepaald tijdstip met nectar aanmaken. Een aardig voorbeeld is “Wilde cichorei” (Cichorium Intybus). Deze plant opent zijn bloemen tussen ongeveer 6 en 7 uur ’s morgens, geurt dan ook. Tegen 12.00 uur stopt de bloem met geuren en sluit zich. Om circa 15.00 uur verwelkt de bloem.
Deze komt dus in eerste instantie in het vak tussen 6 en 7 uur, maar kan dus vanwege de andere kenmerken ook in andere vakken een plaats krijgen.
Behalve het ongeveer aangeven van de tijd heeft een bloemenklok nog een andere functie. Een bloemenklok in een tuin is een plek waar op elk moment van de dag en nacht allerlei insecten terecht kunnen omdat er altijd wel een bloem open is.
Een bloemenklok zorgt dus voor een bijzondere groep planten bij elkaar die ook nog eens een flink aantal insecten aantrekt. Welke vogels daar weer op afkomen, moeten we nog gaan ervaren.
Geschiedenis
De eerste bloemenklok (horologium florae) is bedacht (niet gerealiseerd) door de bekende Zweedse wetenschapper Carolus Linnaeus.
Hij heeft een lijst met planten opgesteld die in een bloemenklok zouden kunnen passen. Een probleem bij deze lijst is dat die niet zomaar naar onze Nederlandse situatie verplaatst kan worden, omdat de daglengte en het klimaat hier anders zijn dan in Zweden.
Dit alles neemt niet weg dat een bloemenklok een interessant gegeven is. Het kan onze kijk op planten en bloemen verrijken. Een voorbeeld hiervoor is de Teunisbloem. Deze heeft afhankelijk van de streek een aantal namen gekregen zoals: vierentwintiguursbloem, nachtkeers, leliën-van-een-nacht, nachtpitjes.
Maart 2019 Stand van zaken
De bloemenklok gaat nu het vierde jaar in. In de afgelopen jaren is in ieder geval wel duidelijk geworden dat zoiets als een bloemenklok niet zomaar even gemaakt wordt.
Bij de aanleg hadden we de uren van de klok op zeshoekige betontegels geverfd. Die waren waarschijnlijk nog niet droog genoeg, dus de verf bladderde al snel af. De nieuwe cijfers zitten er nu weer drie jaar op, maar je ziet toch dat er weer wat geverfd moet worden. Of we moeten wat anders bedenken.
Een vak plantvrij maken is nog wel te doen, maar ervoor zorgen dat de planten die er stonden niet meer terugkomen is weer iets anders. Denk alleen maar aan het uitgebreide wortelstelsel van de heermoes. Een paar plantjes is niet erg, die gebruiken we wel om te drogen voor onze Bostuinthee, maar steeds weer terugkerend en dan vooral op ongewenste plekken kan vervelend zijn. Op dat moment vinden wij het dan ook een ongewenst kruid.
Als nog niet alle planten die je wilt hebben er in staan dan kan het ook voorkomen dat je een plant die niet nodig is, gedoogd. Dat hebben we bijvoorbeeld gedaan met look zonder look. Toen het bijna bloeide hebben we het toch maar laten staan, ook voor het oranje tipje. Gelukkig vloog die daarna rond, maar een gedeelte van de klok was ingenomen door een plant die we daar op dat moment eigenlijk niet wilden hebben.
Compost is een goede grondverbeteraar, maar als er nog veel niet verteerde zaden inzitten, dan geeft dat ook weer een explosie van van alles wat opkomt. We willen in de klok ook wat eenjarigen. Het idee was dat die zich wel zouden uitzaaien, maar alles zaait uit behalve de plant die jij op dat moment wilt.
Komend jaar willen we vooral verder gaan met overblijvende en tweejarige planten. Als die een goede plek hebben en de klok voor een groot deel gevuld is, dan kunnen we verder met eenjarigen. Een kudde naaktslakken in de tuin helpt ook niet echt. Bij de vaste planten zitten ook wel woekeraars, maar je kunt beter iets teveel hebben en dat weghalen dan niets en een open plek hebben waar ongewenste planten komen.
Op dit moment hebben we in de klok:
- Avondkoekoeksbloem: ’s avonds geuren en open bloemen
- Zeepkruid: bloemen gaan begin van de middag open
- Vogelmelk: bloemen gaan om elf uur open (dame d’onze heures in Frankrijk)
- Wilde marjolein: geurt vanaf 13.00 uur
- Oranje havikskruid: bloeit tot 16.00 uur
- Damastbloem: na 20.00 uur gaat de bloem dicht
- Graslelie: bloeit vanaf 7.00 uur
- Morgenster: bloeit vroeg in de ochtend en gaat voor 12.00 uur weer dicht
- Teunisbloem: zie hierboven
- Goudsbloem: bloeit van 7.00 – 13.00 uur
- Kaasjeskruid: gaat tussen 10.00 – 11.00 uur open
- Longkruid: sluit tussen 14.00 -15.00 uur
- (cichorei en zegekruid komen dit jaar waarschijnlijk wel terug)

Dit jaar gaan we een begin maken met noteren van waarnemingen om te kijken of de tijden een beetje kloppen.Jan, de initiator van de bloemenklok in de bostuin.
Update januari 2022
We zijn weer een jaar verder met de bloemenklok in de IVN Bostuin. Een heerlijk project: er is resultaat (een fraai stukje Bostuin), maar niet het resultaat dat ik verwachtte of hoopte.
Wat is er aan de hand? Het idee van een bloemenklok is heel leuk, maar het uitwerken is weer een ander verhaal. Naar nu blijkt is de ruimte te beperkt om echt uursvakken te maken die zichtbaar blijven. Als de planten een beetje doorgroeien zie je niets meer van de stenen die de markering aangeven. De cijfers die de uren aangaven (eerst op stenen geverfd en later op bordjes) zijn al gauw onzichtbaar of zijn te storend aanwezig, die zijn dan ook weg.
Dan heb je ook nog de planten. Ik heb ooit gezegd dat ik geen vogelaar ben geworden omdat die beesten toch niet stil blijven zitten om zich te laten bewonderen. Planten zouden dan makkelijker zijn. Maar niets van dit alles is waar. Dat kruipt en groeit en verplaatst zich en komt op heel andere plekken weer terug of komt helemaal niet terug. Als je nu naar de bloemenklok kijkt, heb je meer het idee van een doorgedraaide wekker.
Maar er is goed nieuws. Er staan steeds meer planten die in een bloemenklok thuis horen, maar, een kleinigheid, ze staan meestal niet meer op de plaats waar ze zouden moeten staan. Vogelmelk blijft wel op zijn plaats, maar is maar een paar maanden zichtbaar. Cochorei, ooit geplant in het vak van 6 uur, staat nu bijna in alle uren. Hetzelfde geldt voor de morgenster, een prachtige composiet met mooie gele bloemen en ook mooi na het uitbloeien. Longkruid, een vroeg en langdurig bloeiende plant, kruipt steeds verder en bedekt nu al verschillende uren.
Dan zou ik het ook nog kunnen hebben over allerlei planten die gewoon ongevraagd in de bloemenklok komen staan. Denk aan look zonder look, koninginnekruid, grijskruid, natuurlijk heermoes en oostindische kers. Op dit soort momenten wil ik even terug naar het hele idee achter een bloemenklok. Misschien moeten we af van het idee van een zichtbare klok en is het veel belangrijker dat er een stukje in de tuin is waar een groep planten bij elkaar staat die er voor zorgt dat er elk moment van de dag, avond en nacht een plant bloeit of gaat geuren of begint met nectar aanmaken. Dan heb je een plek waar allerlei insecten aan voedsel kunnen komen, dan is het ook niet erg dat er af en toe een andere plant tussen staat.
Wat we verder met de slakken moeten, weet ik ook niet. Ook zij spelen natuurlijk een rol. Zij houden me in ieder geval bezig met zaaien en stekken en planten. En als alles weer op is met zaaien en stekken en planten. En wat doen we met heermoes? Die stoppen we in de Bostuinthee, heel gezond.
Terug naar: IVN Bostuin