Fietstocht Een stukje Betuwe in de Liemers

Een schitterende fietsexcursie van ongeveer 30 km door de prachtige streek tussen Groessen en Lobith.

Ontstaan van het landschap

Het gebied tussen Groessen en Lobith is gekenmerkt en gevormd door de Rijn. Regelmatig heeft de Rijn haar loop veranderd en ook de hoeveelheid water, grind, zand en kleideeltjes varieerde sterk door de jaren heen. Daarnaast waren tal van andere geologische processen van invloed op het ontstaan van de landschap. In de voorlaatste ijstijd (Saalien), zo’n 150.000 jaar geleden, kwam het landijs opzetten vanuit het Noorden en de gletsjers zorgden voor een stuwwalgordel tussen de Veluwe en Montferland. De Rijn veranderde regelmatig van loop. Eerst draaide hij om Montferland heen en volgde daarbij het dal van de huidige Oude IJssel (IJsseldalrijn). Op den duur creëerde de Rijn een doorbraak door de heuvelrug tussen Montferland en de Veluwe en stroomde vanaf het huidige Doesburg zuidwestwaarts, richting het huidige Westervoort (Rond Montferland). Later werd een doorbraak in de stuwwal tussen Montferland en Kleef geforceerd dat resulteerde in de huidige Gelderse Poort Rijn.

In de laatste ijstijd (Wechselien) kwamen rivierbeddingen droog te liggen en door een fluctuerende temperatuur kon de harde wind grip krijgen op het zand. Zo ontstonden zogenaamde dekzanden en rivierduinen. Na de laatste ijstijd werd het klimaat warmer en steeg de zeespiegel. Hierdoor veranderde de sterk stromende Rijn (vlechtende rivier) in een meanderende rivier, met afzettingen van deeltjes in de binnenbocht en erosie van de buitenbocht. Bij overstroming tijdens hoog water wordt er in de laagten tussen de stroomruggen (kommen) fijne slib (zware komklei) afgezet. Door de meanderende rivier werd de loop van de Rijn voortdurend verlegd (Kronkelwaarden). Bij Groessen vertoont het landschap nog kenmerken van stroomgordels met kronkelwaarden. Ze lijken alle onderdeel te zijn geweest van één groot meanderend systeem dat mogelijk zijn hoogtij beleefde in de 9e – 10e eeuw. Met de bedijkingen in de 13e eeuw was dit meandersysteem al in verlande staat en raakte het deels binnendijks. Deze geologische processen en de menselijke activiteiten hebben het landschap gevormd.

Zeer karakteristiek voor het gebied is het vele reliëf dat voor een deel door de natuur is gevormd; rivierafzettingen (ruggen en geulen) en terpjes, maar ook door diverse menselijke activiteiten: dijken en kleiafgravingen voor de talrijke steenfabrieken. Kenmerkend voor het historische nederzettingspatroon zijn met name Oud-Zevenaar en Aerdt. Bij Herwen ligt Huis Aerdt dat is gebouwd op de natuurlijke verhogingen in het landschap. Ook Groessen, is ontstaan op zo’n natuurlijke verhoging. Historische boerderijen buiten de dorpen liggen ook op natuurlijke verhogingen in het landschap; zogenaamde ‘pollen’ of ‘terpen’. Meer recentelijk heeft de mens het open landschap doorkruist met de ‘Betuweroute’ (treinverbinding Rotterdam-Duitsland) en voor de toekomst staat doortrekking van de A15 op het programma.

Rijnstrangen

Rijnstrangen is het gebied waar de vroegere loop van de Rijn was, nu een groot natuurgebied is en deel uitmaakt van de Gelderse Poort. Het Rijnstrangengebied is aangemeld voor de Werelderfgoedlijst van Unesco omdat het uniek is voor Nederland. Nergens anders is het proces van het ‘verleggen’ van een rivierloop zo compleet en op zo’n grote schaal in het landschap te volgen. Vóór de aanleg van het Pannerdensch Kanaalin 1707 volgde de Waal vanaf de landsgrens ongeveer het huidige tracé; de Nederrijn werd gevoed door het rivierstelsel van de huidige Oude Rijn bij Lobith, die iets ten zuiden van dat dorp van de Boven-Rijn aftakte. Omdat de verdeling van het Rijnwater over de verschillende riviertakken niet voldeed, werd het Pannerdensch Kanaal gegraven.

Strijd tegen het water – leven met de rivier

Om zich te beschermen tegen het water en meer land te hebben werd in de middeneeuwen de rivier in een keurslijf gedwongen door dijken aan te leggen. Toch was de bedijking lang niet altijd voldoende en zijn er tal van overstromingen geweest, die zogenaamde wielen of kolken hebben gevormd in het landschap. Er zijn zelfs hele dorpen verdronken. In het gebied tussen Groessen en Lobith zijn Leuven, Herwen en Oud-Zevenaar opgenomen als verdronken dorp. Meer informatie is te vinden op www.verdronkendorpen.nl.

Nadat het Rijk in 1995 het Deltaplan Grote Rivieren had vastgesteld is in dit gebied hard gewerkt aan de verbetering van de dijken. De dijken zijn zowel verhoogd als verbreed. Maar, de rivier krijgt ook meer ruimte om te overstromen. Bij Pannerden zit een overlaat naast de dijk. Bij hoog water kan de rivier gebruik maken van het grasland -de uiterwaard- dat hier tussen de dijk en de bedding ligt. Dit gebied, dat een oude loop van het Pannerdensch Kanaal is, wordt de Groene Rivier genoemd.

Fruitteelt

De lichte kalkrijke zavelgrond die is afgezet door de rivier en de gunstige waterstand maken dit gebied uitermate geschikt voorfruitteelten vollegrondteelt van onder andere aardbeien. In Groessen treft u ook veel kassenbouw aan. Dit is historisch dan ook een belangrijke bron van inkomsten in dit gebied. De fietsroute voert langs twee fruitbedrijven* die een winkel aan huis hebben. Maar ook bij diverse boerderijen treft u fruitbomen aan. In het voorjaar kunt u van de schoonheid van de bloesem genieten en in het najaar van het fruit.

Fruitbedrijven:

Download de IVN Natuur app

Haal het beste uit jouw natuurervaring, download nu gratis de IVN Natuur app!