Aziatische Hoornaar: invasieve exoot.

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina nigrithorax) is een wesp, die behoort tot het geslacht van de hoornaars. De wetenschappelijke naam werd gepubliceerd door Amédée Louis Michel le Peletier, comte de Saint-Fargeau in 1838.

De Aziatische hoornaar komt van nature in Zuidoost- en Oost-Azië voor. Sinds 2017 wordt de soort in Nederland waargenomen en het aantal nesten neemt exponentieel toe. In Europa gedraagt de Aziatische hoornaar zich als invasieve exoot. Deze uitheemse hoornaar jaagt op vliegende insecten zoals andere wespachtige, vliegen en bijen. Afhankelijk van het leefgebied bestaat ongeveer een derde van het dieet uit honingbijen.

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) wordt sinds een aantal jaren vooral in Zuid-Nederland aangetroffen.

Hoe herken ik de Aziatische hoornaar?

Aziatische hoornaar (Vespa velutina nigrithoraz) is een grote wesp, maar een relatief kleine hoornaar. Er is veel kleurvariatie tussen ondersoorten. De ondersoort die in Europa gevestigd is (V.v. nigrithorax) heeft een oranje aangezicht en zwarte antennes en een geheel zwart borststuk. Het achterlijf is voor een groot deel donker tot zwart met vanaf de achterlijfpunt gezien twee brede banden en een smalle band. De banden zijn oranjegeel van kleur. De poten zijn zwart met kenmerkende gele uiteinden. De vleugels zijn doorschijnend maar donker van kleur. Werksters zijn 17-24 mm groot, de koningin maximaal 30 mm. Daarmee zijn ze iets kleiner dan de inheemse Europese hoornaar.

Aziatische Hoornaar vergeleken met andere wespen

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een invasieve exoot die sinds een aantal jaren vooral in Zuid-Nederland wordt aangetroffen. De hoornaar is schadelijk voor honingbijen, hommelsoorten en andere bestuivende insecten. Bekijk hoe u een Aziatische hoornaar en zijn nest snel herkent. En lees wat u kunt doen als u een Aziatische hoornaar ziet vliegen.

Hij mag dan groter zijn, de Aziatische hoornaar is minder gevaarlijker dan een gewone wesp. Als hij alleen is, is hij niet agressief of opdringerig. Maar in nabijheid van zijn nest kan hij, net als andere wespen, wel erg defensief worden. Je blijft dan ook best uit de buurt van actieve nesten.

Verschil Aziatische en Europese Hoornaar

Hoe herkent u een Aziatische hoornaar?

Van de Aziatische hoornaar zijn 13 verschillende kleurvormen bekend in Zuid-Oost-Azië. Daarvan is enkel de donkere ondersoort Vespa velutina nigrithorax uit Europa bekend. Bij deze kleurvorm:

• is het borststuk zwart fluwelig.
• zijn de poten zwart met opvallende gele uiteinden.
• is het gezicht oranje-rood
• zijn de laatste twee achterlijfssegmenten zijn geel-oranje.
• Werksters zijn tot 25 mm groot, koninginnen worden 30 mm. De Aziatische hoornaar is daarmee iets kleiner dan de Europese hoornaar.

De Europese hoornaar heeft dan weer opvallende rode poten, veel rood aan de kop en op het borststuk en geel op bijna alle achterlijfssegmenten. De Aziatische hoornaar is zeker niet te verwarren met de Aziatische reuzenhoornaar (Vespa mandarinia), die tot nu toe nog niet in Europa werd waargenomen. Deze wordt 45 tot 55 mm lang, heeft een opvallend gele kop en een zwart-geel gestreept achterlijf.

• tussen 2 en 3 cm lang
• zwart borststuk
• zwarte antennes
• geel uiteinde aan de poten
• achterlijf met 2 smalle en 1 brede oranje band
• koningin en werkster ongeveer even groot

Last of schade door Aziatische Hoornaar

De Aziatische hoornaar is een jager, met een sterke voorkeur voor honingbijen. Zo’n 37% van hun dieet bestaat uit honingbijen. In stedelijke omgeving kan dit wel 65% bedragen. De soort kan honingbijenkasten binnendringen, waarna de nesten volledig worden leeggeroofd.

Het voornaamste probleem van de Aziatische hoornaar is het dieet. De soort eet met name vliegende insecten zoals bijen wespen, vliegen, vlinders, rupsen, sprinkhanen en mieren. Het spierweefsel van de prooidieren dient als voedsel voor de larven. Het is onbekend in welke mate dit van invloed is op het voorkomen van insecten. Het jagen vindt plaats op plekken waar prooidieren zich concentreren. Dit kunnen bloeiende gewassen zijn, maar ook mestvaalten. Een studie in Spanje liet zien dat de aanwezigheid van de Aziatische hoornaar gevolgen kan hebben voor de bestuiving van inheemse plantensoorten, doordat het bestaande relaties met bestuivende insecten verstoort.

De Aziatische hoornaar is voor de mens niet gevaarlijker dan de Europese hoornaar. Wel nestelt deze vaak in stedelijke gebieden. Samen met het feit dat nesten van Aziatische hoornaars uit grotere aantallen wespen bestaan dan de inheemse hoornaar, vergroot dit wel de kans op een aanvaring met de wesp. Steken van een hoornaar kunnen pijnlijker ervaren worden dan die van overige wespen, aangezien de angel een stuk langer is. De gifstof die zij met hun angel inbrengen kan zodanig direct in de bloedbaan terecht komen. Bij een allergische reactie kan een Epipen* worden toegepast.

* Let op: de Epipen is géén tegengif. Na de adrenaline injectie zal de allergische reactie alsnog verder behandeld moeten worden. Bel na gebruik van de Epipen dus altijd 112!

Nest van de Aziatische hoornaar herkennen

De Aziatische hoornaar maakt 2 nesten. Eentje in het voorjaar en eentje in de zomer.

Het nest in het voorjaar is niet te onderscheiden van het voorjaarsnest van de Europese hoornaar. U herkent het door te kijken naar de werksters van de Aziatische hoornaar die uit het nest kruipen.

Voorjaarsnest Aziatische hoornaar

In april wordt de koningin wakker uit haar winterslaap en bouwt haar eerste nest. Dit voorjaarsnest zit vaak op een beschutte plek, zoals in een:

• spouwmuur
• schuur
• carport
• veranda
• nestkastje

Het nest is niet te onderscheiden van het voorjaarsnest van de Europese hoornaar. U herkent het door te kijken naar de werksters van de Aziatische hoornaar die uit het nest kruipen.

Zomernest Aziatische hoornaar

In de zomer wordt het voorjaarsnest te klein en zoeken de hoornaars een plek voor het zomernest. Ze maken hun nieuwe nest hoog in de bomen, waardoor het vaak moeilijk te zien is vanaf de grond.

Opsporing van nesten van aziatische hoornaars in Belgie

De imkers in België hebben verschillende methodes ontwikkeld om nesten van Hoornaars op te sporen.

Zie hier hun website: Nesten van aziatische hoornaars

Waar komt de Aziatische hoornaar vandaan?

Van nature komt de Aziatische hoornaar voor in Zuidoost-Azië. De soort is inheems in onder andere Bangladesh, Bhutan, China, India, Indonesië, Korea, Laos, Maleisië, Thailand en Vietnam. In Europa komt een ondersoort van de Aziatische hoornaar voor: de Vespa velutina nigrithorax. Deze ondersoort komt oorspronkelijk uit de gematigde streken in Kashmir (India), Bhutan en China en is ondertussen aangetroffen in Japan, Zuid-Korea, vele landen in Europa en sinds 2023 ook in de Verenigde Staten.

Waar komt de Aziatische hoornaar voor?

De Aziatische hoornaar is per ongeluk geïmporteerd in Europa in 2004. Tegenwoordig komt de soort voor in Spanje, Portugal, Italië, Frankrijk, Duitsland, België, Nederland en Engeland. In Nederland was de eerste waarneming van een Aziatische hoornaar in Dreischor (Zeeland) in 2017. Dit nest is na melding vernietigd. In de opvolgende jaren is het aantal nesten in de zuidelijke provincies Limburg, Noord-Brabant en vooral Zeeland exponentieel toegenomen. ook in midden Nederland en de noordelijke provincies worden nesten en individuen waargenomen.

In 2023 werden ongeveer 150 nesten vernietigd en de schatting is dat zo’n 600 nesten niet zijn geruimd. Uit elk zomernest kunnen honderden koninginnen komen die elk een nieuwe kolonie kunnen stichten. Over vestigingskansen van de soort (op de lange termijn) is nog veel onbekend.

De verspreiding van de Aziatische hoornaar is lastig te voorspellen, maar de verwachting is dat de soort zich verder over Nederland zal uitbreiden. Modelstudies die zo’n tien jaar geleden zijn gepubliceerd voorspellen dat de mogelijke noordelijke grens van vestiging rond de grote rivieren ligt. Echter, de gebruikte klimaatscenario’s zijn ondertussen verouderd en de verwachting moet daarom worden bijgesteld. Het is aannemelijk dat de Aziatische hoornaar zich ook in noordelijke provincies kan vestigen.

Zie hier de verspreiding  zoals vastgelegd bij waarneming.nl  en goedgekeurd:Verspreiding in Nederland

Zie hier de verspreiding op basis van de meldingen bij Waarneming.nl:

Verspreiding gemeld in Nederland

Verspreiding in de regio

De verspreiding van de Aziatische hoornaar in onze regio gaat bijzonder snel. Sinds augustus 2022 wordt deze invasieve wespensoort zowat overal in de regio waargenomen. Het aantal verdelgde nesten in de provincie in 2022 was 3x zo hoog als het jaar voordien. In 2023 vervijfvoudigde het aantal nesten in de provincie. Helaas werden ook een aantal nesten niet verdelgd en zijn heel wat koninginnen van de Aziatische hoornaar uitgevlogen. Deze houden een winterslaap op beschutte plaatsen en zitten klaar om dit voorjaar een nieuw nest te starten.

Wat is het Nederlands beleid?

Sinds 2015 is de preventie en beheersing van de introductie en verspreiding van invasieve uitheemse soorten geregeld in een Europese Verordening, de zogenoemde Unielijst. Daarin zijn op Europees niveau afspraken gemaakt over maatregelen die lidstaten moeten treffen om de introductie en verspreiding van een aantal zeer risicovolle exoten tegen te gaan.

Op de lijst staan 88 soorten planten en dieren. Elke lidstaat moet een Masterplan opstellen waarin staat hoe zij aan de gestelde verplichtingen invulling geeft. Hoe Nederland met deze zogenaamde Unielijstsoorten omgaat, hangt af van de mate waarin deze reeds aanwezig zijn. Een aantal soorten, heeft zich nog niet gevestigd en wordt na signalering zo snel mogelijk geëlimineerd. Veel van de andere soorten komen al in Nederland voor. Indien weinig verspreid, wordt geprobeerd de soort alsnog volledig te ‘elimineren’.

Bij wijdverspreide soorten is de strategie ‘controleren’. Dit houdt in het bestrijden van de exoot niet met het doel om de soort te elimineren maar om verdere uitbreiding van het leefgebied te voorkomen. Tot deze laatste groep behoren de moeilijk uit te roeien Grote waternavel (Hydrocotyle ranunculoides) en Rode Amerikaanse rivierkreeft (Procambarus clarkii).

De provincies zijn verantwoordelijk voor de aanpak van de invasieve exoten. Diverse provincies gebruiken de gelegenheid om meteen voor andere schadelijke exoten, die niet op de Unielijst voorkomen, beleid te ontwikkelen, zoals voor Watercrassula (Crassula helmsii) en Aziatische duizendknopen (Fallopia spec.). Voor de beheersing en bestrijding van invasieve exoten zijn de provincies aangewezen op de terreineigenaren en –beheerders.

Wat doet de Provincie Brabant?

De provincie heeft eind 2020 het Plan van aanpak invasieve exoten Noord-Brabant vastgesteld, waarin is uitgewerkt op welke manier Gedeputeerde Staten uitvoering geven aan haar wettelijk opgelegde taak tot bestrijding van deze invasieve exoten. Ook de invasieve exoten die niet op de Europese lijst staan maar wel problematisch aanwezig zijn, de zogenaamde Brabantse zorgsoorten, zijn hierin meegenomen. Een voorbeeld hiervan is de beruchte Japanse Duizendknoop, die inheemse flora verdringt. De maatregelen uit het plan van aanpak variëren van het geven van voorlichting en openstellen van subsidies tot opdrachtverlening voor gerichte bestrijding.

Hoe te melden?

073 – 681 28 12 (algemeen contactnummer)

Neem contact op via: Contactformulier

Meer  informatie van de Provincie Noord Brabant: Plan van aanpak Invasieve exoten Noord Brabant

Plaatselijk contact

Ziet u ergens een Aziatische hoornaar, een primair nest of een groot nest hoog in een boom, neem dan contact op met Jan van Amstel, Donzel 16, Nistelrode.   0412 611128 / 06 48 184 184

Janvanamstel43@gmail.com

Wij komen dan kijken en nemen de nodige maatregelen om de hoornaars en/of het nest te verwijderen.

Ga niet zelf aan de slag.

Als je te dicht bij het nest komt worden ze erg agressief en ze kunnen gemeen steken.

Meer informatie:

• In de handleiding Zomernest Aziatische opsporen | EIS – kenniscentrum voor insecten en andere ongewervelden staat precies beschreven hoe een zomernest gevonden kan worden.
• OBN Natuurkennis invasieve exoten
• NVWA Aziatische hoornaar
• Kennisnetwerk invasieve exoten aziatische hoornaar
• Plan van aanpak invasieve exoten Provincie Noord Brabant
• Waarneming Aziatische Hoornaar Waarneming.nl
• Vereniging voor Imkers en Bijenliefhebbers: De Aziatische Hoornaar 
• Hoe herken je een Aziatische Hoornaar (flyer): Herkennen Aziatische hoornaar
• Hoe kun je een Aziatische Hoornaar-nest opsporen (flyer): Opsporen AH-nesten