Bomen en struiken
Kleurenweelde
In de tijd van de bladval is er bij de verschillende soorten planten heel wat bijzonders te zien. Ieder jaar weer komt de periode waarin de bladval voorbereid wordt en plaats vindt. In die periode is goed te zien hoezeer iedere plant er een eigen methode voor heeft om die ingrijpende verandering uit te voeren. Alle vertonen daarin hun eigen beeld. Afhankelijk van de omstandigheden van groeiplek en weersverloop kan bovendien de voortgang en het beeld per soort sterk verschillen. Ook per jaar is er grote variatie waar te nemen.
Terugkijkend naar het afgelopen jaar was er deze keer vooral afhankelijk van het voortgaande weerbeeld te constateren dat in het algemeen het hele proces in een langzaam tempo heeft plaats gevonden. Temperaturen en neerslagpatroon hebben er flink aan meegewerkt om prachtige beelden tot gevolg te hebben. Vooral veel kleur was opvallend. Met als gevolg veel reacties van bewonderaars in de vorm van geschriften en foto’s. De digitale wereld heeft aan de publiciteit veel bijgedragen. In allerlei vormen.
Een stimulans om ook in de toch wel ongewone winter van nu de verdere ontwikkelingen te volgen.
Over herfstkleuren
Het is altijd weer boeiend om de herfstkleuren te bewonderen. Wie in de gelegenheid is om vanuit het keukenraam of vanuit de caravan het verkleurings-proces bij een bepaalde boom of struik te volgen zal zich mogelijk gaan afvragen wat er nou eigenlijk aan het gebeuren is. Nu zijn de inzichten over het hoe en wat geleidelijk aan veranderd en verruimd. Het raadsel is iets minder raadselachtig aan het worden.
Al vanaf 1868 zijn er gegevens verzameld aangaande de tijd waarop bladeren beginnen te verkleuren en afvallen. Pas sinds het begin van de huidige eeuw houden vrijwilligers hierover gegevens bij en is het gebleken dat al in september de hoogte van de temperatuur bepalend is voor het tijdstip waarop de bladverkleuring zal beginnen. Des te hoger de temperatuur in die maand des te later zal het proces beginnen. Nachtvorst daarentegen is een duidelijke versneller. Tijd en intensiteit van de bladverkleuring begint al een beetje voorspelbaar te worden.
Waarom nu eigenlijk die bladverkleuring? Bladverliezende bomen en struiken hebben jaren nodig om groot, sterk en volwassen te worden. Gesteld dat ze hun blad vasthielden totdat het door bevriezing onbruikbaar is geworden en dan alsnog afvalt, dan zou dat tot een verspilling van bruikbare voedingsstoffen leiden. Beter is het om alles wat waardevol is en het volgende jaar opnieuw gebruikt kan worden tijdig op te slaan. Groene planten bevatten een veelheid van stoffen. Hergebruik in het komend jaar is dus van groot belang. Recycling van kostbaar materiaal zoals het bladgroen dat nodig is voor de fotosynthese en de groei. Het zal vanuit de bladeren worden teruggetrokken en opgeslagen in wortels en bodem. Soms is duidelijk te zien dat de terugtrekking vanaf de bladrand naar het bladcentrum en de nerven toe plaats vindt. De toverhazelaar dient als voorbeeld hiervan. De groenkleuring verdwijnt. Wat achterblijft is anders gekleurd.
Blad van de Liquidambar laat dat goed zien. De kleurstoffen behoren tot de carotenoïden en de anthocyanen die werkzaam zijn als beschermers tegen te fel zonlicht. Ook houden de anthocyanen giftige stoffen in bedwang. Beide categorieën, die voornamelijk uit koolstof, zuurstof en waterstof bestaan, spelen geen rol in de groei van de boom en bevatten geen stoffen die moeilijk door de plant bemachtigd kunnen worden. Daarom worden ze pas later teruggetrokken of blijven ze in het tenslotte bruin geworden blad achter en vallen daarmee af. Uit rottend blad op en in de bodem keren ze dan later toch weer in de kringloop terug. Springstaarten, pissebedden, kevers, slakken en wormen zullen daar tezamen met schimmels wel voor zorgen.
Sommige bladsoorten zullen nog lang ter bescherming van twijg en nieuwe knop blijven zitten. De beukenhaag is daar een typisch voorbeeld van. Pas bij uitgroei in het voorjaar van de jonge knop wordt het oude blad hier afgestoten.
Bladverkleuring kan ook diverse signalen afgeven. Zo worden fruiteters opmerkzaam gemaakt dat de vruchten rijp zijn. De zaadverspreiding speelt hierbij een rol. Anderzijds zou de bladverkleuring aan de bladbewonende insecten het sein geven dat er nog maar weinig voedingsstoffen in het blad over zijn en dat hun verblijfplaats spoedig af zal vallen. Weg wezen dus. Of eet het blad nu maar op! Interessante veronderstellingen.
Jan van Twisk,
Waalre, 29-12-2022
