Alweer de plataan

Natuurweetje gepubliceerd op 16 december 2017

Misschien begint het zo langzamerhand vervelend te worden maar nog éénmaal moet er over de plataan iets geschreven worden. Platanen zijn eigenlijk uitheemse bomen die pas sedert korte tijd in ons land voorkomen. Maar het zijn wel bomen waar een heleboel aan te zien is. Vandaar!

Het gaat dus over de GEWONE PLATAAN — Platanus hybrida (occidentalis x orientalis) acerifolia.
Deze vaak forse bomen met wijde kronen en zware takken behoren tot de Platanenfamilie, die in ons land alleen kruisingen omvat. Ze zijn vooral bekend door de in grote platen loslatende schors. Lappendekeneffect met grote groene, gele en grijze stukken. Net een legpuzzel.

Bloei

De weinig opvallende bloei hoog tussen het ontluikend blad vindt in mei – juni plaats.

Leefplek

Vruchtbare grond. Lichtbehoefte en daarom niet in het wild in bos. Aangeplant in parken en langs wegen omdat hij weinig hinder ondervindt van vervuilde lucht. Stadsboom!

Areaal

N. Amerika (P.occidentalis) en Azië (P.orientalis). Als kruising vooral bij ons aangeplant. Omstreeks 1650 is deze kruising (hybride) vermoedelijk in Spanje ontstaan en al gauw in Londen veel aangeplant. Geldt nu als de “Gewone Plataan”. De “Oosterse Plataan” is al bekend uit de Bijbel en bij de oude Grieken en kan heel oud worden.

Naam

Onze benaming “Plataan” evenals die in het Frans, Duits en Engels zijn duidelijk ontleend aan de wetenschappelijke. De herkomst ligt in het Griekse “Platanos” dat “Breed, uitgespreid” betekent en waarmee de boom al werd aangeduid.
De toevoegsels “orientalis” (=uit de orient afkomstig) en “occidentalis” (=waar de zon ondergaat) duiden de herkomst gebieden aan. De extra toevoeging “acerifolia” wijst op de gelijkenis met het blad van de “acer” (=esdoorn). Toen de eerste Engelse kolonisten in Amerika de boom aantroffen dachten ze direct aan de esdoorn. Omdat deze in hun thuisland de naam “Sycamore” droeg belandde die naam abusievelijk bij de Amerikaanse Plataan.

Kenmerk

De bloemen zijn éénslachtig en komen wel op dezelfde boom voor. Beide hebben de vorm van groene bollen vaak in paren hangend aan een stengel. Het onderscheid van een manlijke en een vrouwelijke is weinig opvallend. Na vruchtzetting door windbestuiving ontstaan er tenslotte donkerbruine wat ruige bollen, die na afvallen in kleine pluizige harige stukjes (huidirritatie en hooikoorts!) uiteenbreken.
De knoppen zijn gehuld in slechts één rode knopschub als een narrenkap. Het grote grove slecht verterende blad is handvormig ingesneden en vaak getand langs de rand. De bladsteel heeft een holle voet en deze overdekt de nieuwe knop. Het hout is goed bruikbaar voor fineer. De boom verdraagt diepe herhaalde snoei (kandelaberen) heel goed.

Wie dit nu gelezen heeft wordt uitgenodigd om nog even naar het bijgevoegde plaatje te kijken. Daar is goed te zien hoe de laanbomen een opmerkelijk beeld laten zien. Door regen is de natte oude boomschors donker geworden. De jonge schors is echter heel licht van kleur en dat is aan de zonkant. Daar vervelt de boom het eerst door grote lappen oude schors los te laten. Er blijven bij de vervelling wel altijd oude stukken van verschillende leeftijden nog lang hangen. Zo is de plataan dus een boom waar heel veel aan te zien is.

P.S. Het middendeel van dit verhaal is ontleend aan het hoofdstuk Wilde Planten op de lokale IVN-site. Er is daar een groeiende schat aan planten beschrijvingen te vinden.

Waalre, 15-12-2017
Jan van Twisk

Meer natuurweetjes