Onderzoek Bericht over bijen
Het gaat niet goed met de bij
De wilde bij is van enorm belang, zo bespaart de ‘gratis arbeider’ de mensheid jaarlijks miljarden euro’s. Toch weten we relatief weinig van de hardwerkende insecten.
“De helft van de bijensoorten gaat in aantal achteruit”, zegt Lisette van Kolfschoten, wetenschapper bij natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden. Hierbij worden de honingbijen, door Van Kolfschoten ook wel ‘huisdierbijen’ genoemd, niet meegerekend. Wel valt hier bijvoorbeeld de hommel onder, de ijverige bestuiver die door sommige mensen ook wel als de ‘teddybeerbij’ wordt gezien.
De wilde bij in Nederland
Er zijn meer dan 350 wilde bijensoorten in Nederland. Daarvan neemt de helft in aantal af.
Dit komt met name omdat de mens hun leefgebied aantast. Bijen zijn gek op bloemen, die door ons worden weggehaald.
Bijen zijn van groot belang voor de mens vanwege de bestuiving.
Zo is de wilde bij verantwoordelijk voor een kwart van de opbrengst van de appels.
Als ze uitsterven, kost het de mensheid naar schatting tot wel honderden miljarden euro’s per jaar.
Leefomgeving
De achteruitgang van de insecten, die in de jaren vijftig en zestig begon, heeft volgens Van Kolfschoten vooral te maken met de leefomgeving van de bij, die bedreigd wordt sinds de boeren hun land meer en anders gingen bewerken. Het gebruik van pesticiden, maar vooral het weghalen van de bloemen, de voedselbron van de dieren, heeft invloed op de wilde bij.
“Er zijn soorten die het ondanks alles goed doen. Bijen zijn inventieve dieren”, aldus Van Kolfschoten. “Maar niet alle bijen zijn bestand tegen de veranderingen. Sommige soorten zijn al vijf jaar niet meer gezien en de zandhommel leeft bijvoorbeeld nog maar op een paar plekken in Nederland.”
Ook bijenonderzoeker Vincent Kalkman onderstreept dat de ‘verarming’ van het land van grote invloed is op de wilde bij. “Ook in steden wordt meer gemaaid en verdwijnen de bloemen. Mensen zijn wat gemakzuchtig en mikken grind en tegels in hun tuin.”
Wie de bij wil helpen, doet er dan ook goed aan om het balkon en de tuin “vooral wat rommeliger te houden”. Hiermee doelen de onderzoekers op het laten staan van ‘onkruid’. “En zorg ervoor dat je zowel in het voorjaar als het najaar bloemen hebt staan”, zegt Kalkman.
“Ons voedsel zal duurder worden als de bij uitsterft”
Gevolgen
Mocht de bij helemaal verdwijnen, zijn de gevolgen groot. Vooral op economisch gebied, denkt Kalkman. Zo werd in een driejarige studie van de Verenigde Naties in 2010 berekend dat bestuivers jaarlijks 153 miljard euro bijdragen aan de wereldeconomie. “Schattingen lopen uiteen, maar andere onderzoekers stellen dat het wereldwijd zelfs tot 500 miljard euro per jaar gaat kosten als de bij uitsterft.”
Ook in Nederland gaan mensen het in hun portemonnee voelen. Volgens onderzoek van Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur van Naturalis, is 75 procent van de gewassen afhankelijk van de bestuiving door insecten. “Ik denk dat voedsel duurder wordt als de bij zou uitsterven. Bijen doen gratis werk voor ons door bijvoorbeeld groente- en fruitsoorten te bestuiven”, legt Van Kolfschoten uit. “Zo is de wilde bij verantwoordelijk voor een kwart van de opbrengst van de appels.”
Dat de mensheid uitsterft als de bijen massaal doodgaan, een uitspraak die aan Albert Einstein wordt toegeschreven, betwisten beide wetenschappers echter. “De wereld zal niet ten onder gaan. Maar we hebben wel een probleem”, aldus Kalkman.
Daarnaast is het volgens beide wetenschappers ook “zeer onwaarschijnlijk” dat de bij helemaal zal verdwijnen. “Het risico is wel dat we verarmen in soorten. En je weet pas wat de gevolgen van de afname in biodiversiteit zijn als het al te laat is”, zegt Van Kolfschoten.
Bewustwording
Zo hebben elf natuurhistorische musea dezelfde tentoonstelling over het leven en welzijn van de wilde bij geopend.
De bewustwording moet er uiteindelijk toe leiden dat er meer voedsel en nestgelegenheid voor de wilde bijen in Nederland komt. Het imago van de honingbij is gelukkig overwegend positief volgens de wetenschappers, maar “voor de wilde bij zijn sommige mensen nog wel wat huiverig”.
“En dat is nergens voor nodig. Ze komen niet op je eten af en daarnaast komt hun angel ook niet door de huid heen”, legt Kalkman uit.
Daarnaast zijn de meeste wilde bijen solitaire dieren, voegt Van Kolfschoten toe. “Ze gaan een confrontatie het liefst uit de weg.”
