2023 05 De schone van Amstelveen, Aleid Offerhaus

Mijn achternaam betekent, vrij vertaald uit het 16^de eeuws Duits, belastingkantoor. Belasting innen is een nuttig en onontbeerlijk gebruik, maar niet iets waar je meteen mee geassocieerd wil worden. Gelukkig is het 16^de eeuwse Duits van de meeste mensen belabberd.

Zo vergaat het ook de knolsteenbreek, Saxifraga granulata. Steenbreek is de letterlijke vertaling van ‘saxifraga’ en ‘granulata’ betekent zoveel als ‘met korreltjes (of knolletjes)’, maar zelfs in het Latijn is het niet echt  een aansprekende naam voor de prachtige, sierlijke plant, die Knolsteenbreek toch is. De bijna 500 soorten steenbreek die er wereldwijd zijn, groeien net als de drie inheemse (‘Nederlandse’) soorten vaak op drassige plaatsen. Ook de talloze soorten, die in de bergen voorkomen, groeien op plekken waar het water blijft staan omdat de ondergrond van steen is. Met het breken van dit soort stenen heeft de naam van het plantje niets te maken. Wel schijnt de plant vroeger gebruikt te zijn voor de behandeling van zogeheten nierstenen. Het is moeilijk voorstelbaar dat het echt geholpen heeft. Zelfs vandaag de dag is er geen kruid tegen nierstenen gewassen. Als ze er zitten, is vaak alleen mechanische verwijdering een optie. Echt goed onderzocht is de plant nooit, dus wie zal het zeggen?

Die knolletjes, of eigenlijk broedbolletjes, waar de plant haar naam aan ontleend, zitten in de oksels en net onder het grondrozet, de bladeren die zich aan de basis van de stengel bevinden (met een beetje goede wil kan je ze op de foto zien). Net zoals bij andere voorjaarsbloeiers gebruikt de plant de bolletjes om zich te verspreiden. De bolletjes schieten makkelijk wortel als ze ergens terechtkomen. Aan de plant zitten mannelijke (meeldraden) en vrouwelijke (stijlen) organen. Door de meeldraden eerst te laten rijpen voorkomt ze zelfbestuiving. Ze kan zich dus ook naar believen met zaad voortplanten.

Te veel mest daar houdt ze niet van. Vandaar dat ze nauwelijks in Nederland voorkomt, behalve dan in Amstelveen, waar ze uitbundig groeit in de stroken langs de Beneluxbaan, maar ook elders in de gemeente. Haar aanwezigheid hier hebben we te danken aan Koos Landwehr, die in de jaren vijftig in zijn deux-chevauxtje door Nederland trok om inheemse planten te verzamelen, die in Amstelveen uitgezaaid  werden. Nu maakt de gemeente de cirkel weer rond door bij te dragen aan een nationale zadencollectie van inheemse en wilde planten, die opgezet is op initiatief van Wageningse en Nijmeegse onderzoekers met de bedoeling om het bestaan van bedreigde planten veilig te stellen.

Aleid Offerhaus
Natuurgids IVN Amstelveen

Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekenaar.