De Haas
De haas of Lepus europaeus behoort tot de haasachtigen en niet tot de knaagdieren. Haasachtigen hebben achter de bovensnijtanden een paar stifttanden in tegenstelling tot knaagdieren. Hazen gebruiken niet hun voorpoten om voedsel mee vast te houden zoals b.v. eekhoorns wel doen.
Volwassen hazen zijn een stuk groter dan konijnen en hebben grotere poten. De langere hazenoren hebben zwarte oorpunten. Hazenharen zijn tussen de 2 en 3 cm lang met zwarte punten. De wolharen of ondervacht is altijd door de dekharen heen te zien en zijn wit van kleur, bij konijnen grijs. Hazen bewegen meer met sprongen in vergelijking met konijnen.
Zowel hazen als konijnen hebben een gespleten bovenlip en grote platte plooikiezen. Beiden hebben grote ogen en huidflapjes voor de neusgaten. Aan de voorpoten hebben ze vijf en aan de achterpoten vier tenen. De vachtkleur is grijs of geelbruin met een witte buik. Een volwassen haas weegt tussen de 3 en 5 kilo en zijn oren zijn ca. 10 cm. lang met een staartje van 9 cm. De kop – romp lengte is tussen de 50 en 65 cm.
Van oorsprong zijn hazen steppebewoners en ze leven het liefst op kleinschalig gras- en bouwland maar ook op bos-, heide gebied en kwelders. Je kunt hazen overal aantreffen in Europa behalve in IJsland en in Noord- Scandinavië. In sommige delen van Europa komen sneeuwhazen voor.
Hazen zijn in de vooravond en ‘s nachts actief en in de zomer ook overdag.
Hazen wonen niet in holen zoals konijnen maar maken legers (ondiepe uithollingen) in bosranden en onder heggen en in hoog gras. Deze legers zijn 10 tot maximaal 20 cm diep en 25 cm lang. Hazen rusten hierin vooral overdag uit maar worden gewekt door elk geluidje en elke trilling in de bodem, waardoor ze maar een paar minuten aaneen kunnen slapen.
Ze gebruiken net als andere wilde dieren vaste paadjes om van hun leger naar het foerageer gebied te komen. Dit met sprongen die wel 1,2 meter kunnen zijn. Ze springen met gemak over een slootje en deinzen er niet voor terug om een rivier over te steken want het zijn uitstekende zwemmers.
Een haas heeft ongeveer 300 hectare aan leefgebied nodig wat is afgebakend met geurvlaggen. In dit territorium zijn verschillende legers, vaste latrines, plekjes om te zonnen en foerageer plekken.
Hazen blijven meestal hun hele leven in het geboortegebied behalve bij permanente verstoring. Tijdelijke verhuizing naar een ander gebied vindt plaats als er niet genoeg vrouwtjes zijn of voedsel. Buiten het vertrouwde gebied raken hazen in stress. Meestal leven hazen solitair maar zijn niet territoriaal, tijdens de paartijd en in de winter leven ze wel in groepjes.
Hazen leven voornamelijk in stilte maar bij angst of verwonding kunnen ze meelijwekkend gillen. Een hazenklager is een fluitje wat het geluid van een haas in nood nabootst, dit wordt door jagers gebruikt om ander wild zoals vossen te lokken.
Hazen eten in de winter grassen en in de zomer kruiden maar ook graan, maïs, klaver en aardappelen. Het meeste vocht halen ze uit het voedsel.
Net zoals konijnen en bevers produceren hazen twee types ontlasting. Na de eerste passage door het spijsverteringskanaal worden er in de darmen zachte keuteltjes gevormd die de haas na ontlasten zelf meteen weer opeet. Pas na de tweede volledige vertering worden er droge, harde keuteltjes in het landschap gedeponeerd.
Konijnen zijn sprinters, maar hazen zijn lange-afstandslopers en kunnen een snelheid van 65 km/uur halen en veel kilometers per nacht afleggen. Bij gevaar blijven hazen doodstil liggen en vertrouwen op hun schutkleur. Komt het gevaar te dichtbij, dan vluchten ze zigzaggend en kunnen plotseling 90 graden van richting veranderen. Hazen zullen ook regelmatig terugrennen of in het water springen om hun sporen te maskeren en zo roofdieren af te schudden. Wat een geweldige prestatie.
De paartijd (rammeltijd) begint rond februari en duurt tot augustus of september. Hazen rennen achter elkaar aan en staan opeens als boksers tegenover elkaar om de tegenstander forse klappen te geven. Het kan daarbij gaan om mannetjes hazen(rammen) die om een vrouwtje (moerhaas) vechten. Maar ook een vrouwtje die een mannetje van zich af houdt. Deze gevechten kunnen erge letsels opleveren.
Na een draagtijd van ongeveer zes weken worden jonge haasjes geboren. Meestal krijgt het vrouwtje vier nesten per jaar met gemiddeld elf jongen die beschut tegen de wind in een open leger tussen hoog gras worden geboren. Pasgeboren haasjes zijn volledig behaard met een wit vlekje op hun hoofdje en wegen ca. 110 gram. Ze worden met open oogjes geboren en zijn nog geurloos zodat ze niet ontdekt worden door roofdieren.
Na één of enkele dagen verlaten ze de geboorteplek. De eerste dagen blijven de jongen nog bij elkaar, daarna zoekt ieder zijn eigen legertje om zich de hele dag te verbergen. Elke dag komen de kleintjes terug naar de geboorteplek ongeveer drie kwartier na zonsondergang. De moeder komt meestal een kwartiertje later om ze te zogen. Dit duurt totdat de haasjes een maand oud zijn. Dus mocht je jonge haasjes vinden laat ze met rust.
De sterfte onder de jonge haasjes is erg hoog van de elf jongen blijven er vaak maar twee tot vier in leven.
In de jaren 70 zijn er heel veel hazen gestorven, waarschijnlijk door de intensivering en schaalvergroting van de landbouw. Nog steeds heeft de hazenstand zich niet hersteld.
Belangrijke oorzaken van de grote sterfte onder jongen zijn de de intensievere landbouwmethodes. Vaker maaien en veel minder wilde perceelranden waar hazen een veilig en rustig leger kunnen maken.
Om hazen een kans te geven zich in veiligheid te brengen, wordt landbouwers aangeraden van de ene naar de andere kant maaien en nooit van buiten naar binnen. Met behulp van ‘wildredders’ (uitstekende stangen met kettingen) aan de zijkanten van de machines worden hazen gealarmeerd en krijgen zo de mogelijkheid om weg te vluchten. Daarnaast zou het aanbrengen van kleine landschapselementen zoals bosjes, onkruidhoekjes, hagen en boskanten voor meer geschikte rustplaatsen kunnen zorgen.
Omdat ze ook schade kunnen veroorzaken aan gewassen mag er nog steeds op hazen gejaagd worden. Dit terwijl er toch ook alternatieve zijn zoals het aan-brengen van kunststof manchetten om boomstammetjes of het aanbieden van ander geschikt voedsel zoals bijvoorbeeld snoeihout. Andere gevaren voor jonge haasjes zijn predatoren zoals de vos, wezel en koude, natte weersomstandigheden. Ook mogen hazen bejaagd worden voor menselijke consumptie.
Bijna iedereen kent wel de haas getekend door Albrecht Dürer uit 1502.
Of het verhaal van Alice’s in Wonderland maar ook in andere boeken of fabels duikt de haas op.
En de Paashaas. Vroeger geloofde men dat men via de haas ongeluk kon bezweren. Ook vele uitdrukkingen zoals hazenslaap en het hazenpad kiezen. Ook de Hazenlip of het spelletje ” haasje over” waarbij kinderen over elkaar heen springen getuigen dat onze cultuur is verbonden met hazen.
Het zijn heel bijzondere dieren en petje af voor deze lange afstandsrenners en aparte kickboksers, waarvan we nog lang willen genieten in de natuur.
Willy van Houte
