Bloemen en planten
Affo anders
Natuurweetje gepubliceerd op 7 september 2020
Nu eens de avonturen van een heel merkwaardige terugkeer van een bijzondere plant. Enkele jaren geleden zijn er bij een tuincentrum een paar onbekende maar fraai bloeiende exemplaren gekocht en in een grote pot geplant. Vergeten toen de bloei voorbij was en verschrompeld in de nazomer.
Dit toch wel uitzonderlijke voorjaar verschenen er in de pot tussen andere planten een vijftal vreemdsoortige vormsels. Enige tijd was het onduidelijk wat het moest worden. De groei ging vrij vlot door en er werden vijf stengels gevormd van zeker 40-50 cm lengte bezet met opstaande grijsgroene lange driehoekige naaldachtige bladeren. Zijtakken werden niet gevormd maar wel kwamen er bovenin om de centrale bloemstengel rondom bloemknoppen in een aarvormige pluim. Nogal onregelmatig gingen deze open en vormden gele glanzende drietallige bloemen met 6 bloembladen en 6 meeldraden van verschillende lengte. Vliegende insecten zochten er graag voedsel en zorgden er voor dat zo gesteelde glimmende groene ronde (1 cm) bovenstandige vruchten gevormd werden.
Die vertoonden een duidelijke gelijkenis met de ronde hangende vruchten van de Gewone Salomonszegel. Ondertussen waren er wel voldoende kenmerkende onderdelen gevormd om met enig zoekwerk te kunnen concluderen dat het hier om de Affodil ging. Onderdeel van de Leliefamilie. Een lid daarin van een gevarieerde kleine onderfamilie van eenzaadlobbigen uit warme vooral Mediterrane streken. Deze Asphodelus luteus L. (=geel) was al bij de oude Grieken bekend en in gebruik als specerij. Dankzij de bij werd ook specifieke honing gewonnen. Een vermeend verband met doodsgodin Persephone en de onderwereld leidde tot aanplant om begraafplaatsen.
Nu is de bouw van de Asphodeline lutea (– tegenwoordige naam -) redelijk duidelijk te zien. Pas als de plant totaal is verdord en de stengels zijwaarts omgebogen hangen wordt goed duidelijk zichtbaar dat de groene vruchten opgebouwd zijn uit drie holle kleppen. Die gaan door verdroging open staan en laten dan de zaden vrij in de omgeving. Nergens was daarvan een afbeelding of beschrijving te vinden totdat een prima tekening uit een oude Duitse collectie tevoorschijn kwam. En daarbij een afbeelding van de driehokkige vruchtdoos en de hoekige zaden. De eigen zaadwinning had eerder deze merkwaardige en in onze streken heel ongebruikelijke zaden met de vorm van tetraëders al laten zien.
Zo kwam de Affodil, vanaf 1648 in de Oxford Botanic Garden als E.:Asphodel, als import vanuit rotsige matig vochtige bodems in warme streken, tenslotte volledig in beeld. Vanwege zijn zeldzaamheid vroeger op buitenplaatsen al aangeplant onder de treffende naam “Jonkerlelie”.
Nog zeldzamer dan de ook verwante Beenbreek!
Jan van Twisk,
Waalre, 20-08-2020
