Bedreiging van de biodiversiteit
Wat is biodiversiteit?
Met biodiversiteit wordt de verscheidenheid van het aantal dieren, planten en micro-organismen die op onze aarde voorkomen, bedoeld. Wereldwijd komen er ongeveer twee miljoen soorten voor die door de mens zijn herkend en beschreven. Dit is nog exclusief de eencelligen, zoals bacteriën. De twee miljoen beschreven soorten bestaan uit ongeveer 1,5 miljoen dieren, 380.000 planten en 150.000 schimmels. Het merendeel van de biodiversiteit op aarde is echter (nog) niet beschreven. Het is de verwachting dat er op onze aarde ongeveer 8,5 miljoen verschillende soorten leven.
Deze dieren, planten en micro-organismen vormen samen met de niet levende natuur een ecosysteem, ook wel leefomgeving genoemd. Binnen zo’n leefomgeving zijn de soorten afhankelijk van elkaar. Als te veel soorten verdwijnen binnen een leefomgeving is de kans groot dat de leefomgeving instort en onherstelbaar wordt beschadigd.
Waarom is biodiversiteit belangrijk?
Een gezonde biodiversiteit is niet alleen cruciaal voor het in stand houden van natuurlijke leefomgevingen op aarde, maar ook voor ons als mens. De natuur levert ons voedsel, grondstoffen, geneesmiddelen, gezondheid, ontspanning en welzijn. Daarbij zorgt een gezond en evenwichtig ecosysteem voor zuivering van ons water en de lucht die we inademen en houdt het klimaat in balans. Een evenwichtige natuur zorgt ook voor het omzetten van afval in grondstoffen en voor de bestuiving en bemesting van gewassen.
De afgelopen 30 jaar zijn in Gelderland de populaties stadsvogels met ongeveer 40 procent teruggelopen.
Zodra de balans in de natuur verstoord wordt, zien we dat er schade en vernietiging van de ecosystemen plaatsvindt. Dit schaadt niet alleen de natuur zelf, maar ook de mensheid. Een voorbeeld is het bestuiven van de gewassen door insecten. 75% van de gewassen die we telen, zoals fruitbomen en de zaadteelt voor groenten hebben bijen en andere insecten nodig voor de bestuiving. Door het verdwijnen van steeds meer bloemen loopt het aantal insecten de laatste jaren drastisch terug. Als dit proces doorgaat, zal dit ook consequenties hebben voor de teelt van onze gewassen.
Door onze niet-duurzame activiteiten gaat er nu meer natuur en biodiversiteit verloren dan ooit tevoren. Zo is de laatste 40 jaar, wereldwijd, de populatie van wilde soorten met meer dan 60% afgenomen. Momenteel worden er een miljoen soorten met uitsterven bedreigd. Gelukkig gaan we steeds meer inzien dat dit de verkeerde weg is en worden er initiatieven ondernomen om het tij te keren.
Binnen Europa is het verlies aan biodiversiteit het grootst in Nederland. De afgelopen 120 jaar is 85% van alle inheemse planten- en diersoorten uit Nederland verdwenen. Het Europese gemiddelde ligt op 60%. Daarbij staat in Gelderland 40% van de overgebleven dieren en planten op de Rode Lijst van bedreigde soorten.
Het verdwijnen van leefomgevingen is een belangrijke oorzaak van de teruggang in biodiversiteit. Links een agrarisch coulissen landschap waar veel biodiversiteit voorkomt en recht intensieve landbouw waar de biodiversiteit sterk onder druk staat.
De belangrijkste oorzaken van het verlies aan biodiversiteit zijn de stikstofdepositie, de klimaatverandering, het verdwijnen van leefomgevingen van planten en dieren en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Zo heeft het verdwijnen van het coulissen-landschap in de agrarische gebieden geleid tot veel minder leefgebieden voor planten, insecten, vogels en zoogdieren. Het gebruik van bestrijdingsmiddelen raakt in eerste instantie de insecten, maar later ook de dieren die de besmette insecten eten. Door de opeenhoping van gif in hun lichaam sterven zij later ook. De stikstofdepositie is echter de grootste veroorzaker van het verdwijnen van planten en dieren. In de volgende hoofdstukken volgt een korte uiteenzetting van het stikstofprobleem.
Bestrijdingsmiddelen doden niet alleen insecten maar ook de dieren die insecten eten.
Wat is stikstof en stikstofdepositie?
Stikstof zelf is een natuurlijke, kleur- en reukloze stof (N2) die van zichzelf niet schadelijk is voor onszelf en de natuur. Zo bestaat de lucht om ons heen voor ongeveer 78% uit stikstof. Het probleem dat we in de natuur ervaren komt voort uit de stikstof-verbindingen NOx en NH3.
NOx (stikstofoxide) is een verbinding van stikstof en zuurstof en komt hoofdzakelijk in de lucht terecht. De verbranding van fossiele brandstoffen door de industrie, energiecentrales en in het verkeer zijn de belangrijkste veroorzakers van de vorming van de stikstofoxiden.
NH3 (ammoniak) is een verbinding van stikstof en waterstof. De veroorzakers van de vorming van deze ammoniak zijn het verkeer, de industrie en de landbouw. Het grootste deel van de ammoniak-uitstoot wordt veroorzaakt door de landbouw, die voortkomt uit het uitscheiden van mest door het vee en het gebruik van kunstmest.
Stikstofdepositie is het moment dat stikstofoxiden en/of ammoniak vanuit de lucht op de grond neerslaat of door organismen of de grond via de lucht wordt opgenomen. Er is sprake van een natte depositie als de stikstof via de regen op de grond neerslaat. Droge depositie vindt plaats als planten en/of de bodem de stikstof rechtstreeks uit de lucht opneemt.
Waarom is een hoge stikstofdepositie een probleem voor de Veluwezoom?
Daar de stikstofdepositie verandert de samenstelling van de bodem op de Veluwezoom op twee manieren.
Enerzijds wordt de bodem rijker en voedzamer door de stikstofoxiden en ammoniak die in de bodem terechtkomen. Vooral op de arme gronden van de Veluwezoom en de Veluwe leven planten die afgestemd zijn op die arme grond. Dit inclusief de dieren die van die planten afhankelijk zijn (zie ecosysteem). Doordat de bodem rijker wordt qua voedingswaarde verdwijnen deze planten en daarmee ook de afhankelijke dieren. Hiervoor in de plaats komen dan vaak soorten die wel van een voedselrijke bodem houden. Een voorbeeld is het pijpenstrootje dat op heidevelden de struikheide overwoekert. Struikheide kan alleen maar ontkiemen in een kale voedselarme bodem, bij het pijpenstrootje is het juist andersom. Het uiteindelijke resultaat is verandering en verschraling van de biodiversiteit.
Stikstofdepositie leidt o.a. tot vergrassing van heidegebieden op de Veluwezoom.
De andere aantasting van de bodem komt voort uit de verzuring van de grond. Door de stikstofdepositie ontstaat er ook zwavelzuur en salpeterzuur in de bodem. Naast voedingsstoffen hebben planten ook sporenelementen nodig om te kunnen overleven. Deze sporenelementen zitten in de bodem, gebonden aan de klei- en humusdeeltjes. De overdaad aan zuur weekt de sporendeeltjes los van de klei- en humusdeeltjes, waardoor ze weg kunnen spoelen. Hierdoor zijn de sporenelementen niet meer beschikbaar voor de planten die zich ermee voeden en er dus afhankelijk van zijn.
Wat kun jezelf doen om de biodiversiteit te verbeteren?
Naast de maatschappelijke discussies over oplossingen vanuit de industrie en de landbouw kunnen we natuurlijk ook zelf invloed uitoefenen op het terugdringen van de stikstofdepositie en daarmee het verbeteren van de biodiversiteit. Minder vliegen en wat vaker de fiets pakken, in plaats van de auto, zijn voorbeelden waardoor je er zelf invloed op kunt uitoefenen. Via onderstaande link vind je een aantal andere voorbeelden van wat je nog meer kunt doen om een positieve bijdrage aan een duurzame natuur te leveren.
KLIK EN KIJK HIER VOOR IDEEËN OVER WAT JEZELF KUNT DOEN OM DE BIODIVERSITEIT TE VERBETEREN!
Biodiversiteitsplan Rheden
Gemeente Rheden heeft sinds 2023 een biodiversiteitsplan in uitvoering, dat met een hoog ambitieniveau de biodiversiteit in de gemeente verder wil versterken. Voor 22 deelgebieden heeft de gemeente Biodiversiteitskaarten gemaakt. Hierop lees je wat de bedreigingen en de kansen zijn voor ieder deelgebied.
