Juni: Schaatsenrijder – Gerris lacustris
Oppervlaktespanning. Daar gaat om als we het hebben over insecten die in staat zijn over het water te lopen. In niet vervuild water liggen de bovenste watermoleculen zo strak tegen elkaar aan, dat ze als het ware een ‘vlies’ vormen. Een Schrijvertje (Draaikever) en een Schaatsenrijder hebben haartjes onder de poten. Ze zakken niet door het wateroppervlak. Insecten hebben zes poten. Op de foto zie je zes deukjes in het wateroppervlak. Je ziet ook de schaduw van de poten, waardoor het lijkt of de Schaatsenrijder meer poten heeft. Maar let op de zes deukjes in het water.
Natuurkundig proefje
Je kunt zelf de oppervlaktespanning testen. Vul een bier- of drinkglas of een kommetje met kraanwater. Neem een punaise, liefst een punaise met een plastic omhulsel. Pak de punaise bij het steeltje en leg hem heel voorzichtig op het wateroppervlak. Er ontstaat een deuk in het water en de punaise blijft drijven. Doe dan het volgende. Was je handen met zeep, maar spoel ze niet af. Laat voorzichtig een beetje zeepsop langs de rand van het glas in het water zakken. De punaise zal dieper in het water gaan liggen met een grotere deuk. Ga door met het toevoegen van een beetje zeep in het water. Op een gegeven moment zakt de punaise door het wateroppervlak en dwarrelt naar de bodem van het glas.
Wat is er gebeurd? Zeepmoleculen hebben een lange staart. De punten van de staarten wringen zich tussen de watermoleculen en vernietigen zo de oppervlaktespanning. Dat gebeurt in sloten, kanalen, vijvers en beken die door fosfaat en nitraat zijn vervuild. Hier vind je nooit schaatsenrijders op het wateroppervlak. Ze zouden meteen door het oppervlak zakken. Vroeger waren vrijwel alle sloten schoon en vonden we overal schrijvertjes en schaatsenrijders. Daaraan denk ik als ik in de Kiersche Wijde ten westen van Meppel ben. Prachtige sloten met helder water waarop insecten lopen. Die vind je niet meer in het zwaar bemeste cultuurland in onze buitengebieden, op een enkele uitzondering na.
Foto: Schaatsenrijder op het wateroppervlak van een gezonde sloot
Tekst en foto: Hero Moorlag
