Lessen leren van groene schoolpleinen

Steeds meer scholen in de provincie Utrecht zijn bezig om een groen(blauw) schoolplein te realiseren. Welke lessen kunnen we leren van scholen die al een eind op weg zijn? Marc Veekamp van IVN Natuureducatie is expert op het gebied van groen in de kinderopvang en het basisonderwijs en heeft veel scholen begeleid. Hij deelt graag een aantal lessen. “Op een ideaal schoolplein heb je afgewisseld open en dicht begroeide plekken. Zo moeten kinderen ergens kunnen rennen of een balspel kunnen doen, maar is het ook fijn als er ruimte is om in stilte te zitten of te ontdekken.” Daarbij geeft hij aan dat het ideale groenblauwe schoolplein bedacht is door leerlingen, leerkrachten en ouders, omdat het samen doen enorm belangrijk is. Daarnaast is het niet alleen voor leerlingen fijn om een groen schoolplein te hebben, maar ook voor het team!” 

Waarom zou een school ervoor kiezen om natuur structureel in te bedden in hun onderwijs?

“Het is belangrijk en waardevol voor leerlingen en leerkrachten om de verbinding met natuur in het onderwijs vorm te geven. Het is namelijk nodig dat wij met zijn allen meer leren van de natuur en er meer betrokken bij raken. Dat is in het belang van onszelf, van onze kinderen en van onze natuurlijke leefomgeving. Het welzijn, de groei en de ontwikkeling van kinderen gaat vooruit als er verbinding is met de natuur. We kunnen zoveel meer van de natuur leren. Deze inzichten zijn goed bruikbaar in het onderwijs.”

Ik begrijp dat je bij Groenblauwe schoolpleinen op bezoek gaat?

“Dat klopt. IVN heeft de Provincie Utrecht een aantal jaar geleden geadviseerd over de subsidieregeling voor Groenblauwe schoolpleinen. We ondersteunen daarin scholen en geven advies. Daarbij hoort ook dat we scholen bezoeken om te polsen hoe het groene schoolplein wordt gebruikt. Voor de provincie is het namelijk belangrijk om te weten hoe de subsidie is ingezet en of het uiteindelijk oplevert wat zij met groene schoolpleinen voor ogen hebben. Die bezoeken zijn hartstikke leuk om te doen en we leren er ook veel van.”

Wat valt je vooral op aan de schoolpleinen die je hebt bezocht?

“Op de hoofdlijnen zijn alle pleinen aantrekkelijker geworden om te zien en ook gevarieerder. Wel vind ik de bijdrage aan de biodiversiteit over het algemeen nog beperkt. De hoeveelheid groen op de pleinen is meestal nog steeds een klein aandeel. Wat je regelmatig tegenkomt is dat er met name veel geld geïnvesteerd is in natuurlijk uitziende speeltoestellen van hout. Dat is natuurlijk geen echte natuur, al geeft het wel die uitstraling. Doordat dit soort speeltoestellen duur zijn, blijft er minder geld over voor planten, bomen en struiken. Daarnaast valt ook op dat niet alle soorten die aangeplant worden inheems zijn. Dat is ook jammer, want juist daarmee vergroot je direct de lokale biodiversiteit. Gelukkig zijn er wel op alle pleinen tegels verdwenen, dus het water gaat wel beter de grond in dan voorheen.”

Hoe worden groenblauwe schoolpleinen gebruikt?

“Meestal is het alleen de plek waar gespeeld wordt. Dat is al prachtig om te zien, want op een groen plein spelen kinderen vaak al vrijer, gevarieerder en met minder onderlinge conflicten. Maar wat ik nog mis op veel scholen dat het plein ook gezien wordt als het verlengde van het klaslokaal. Soms is er wel een buitenlokaal ingericht, maar vaak niet omdat de school echt een heldere visie heeft op buitenonderwijs, maar meer omdat ze het een leuke toevoeging vinden. Ik denk dus dat er zeker nog wat te winnen is op de groenblauwe schoolpleinen in Utrecht en daarvoor is het belangrijk is dat natuur structureler een plek krijgt in het onderwijs.”

Als jij nu het ideale Groenblauwe schoolplein mocht bouwen, hoe maak je het dan?

“Ik zou in elk geval zorgen dat het schoolplein bedacht is door leerlingen, leerkrachten en ouders, want het samen doen is enorm belangrijk. Het geeft het proces en het resultaat voor iedereen meer betekenis. Als we er voor het gemak even vanuit gaan dat ik het zelf mag bedenken, dan moet het in elk geval helemaal de sfeer van natuur hebben. Er mag best wat verstening zijn of bankjes, maar het moet blijven voelen alsof je in de natuur bent.

Daar hoort bij dat er veel variatie moet zijn, zoals verschillende soorten inheemse planten, met variatie in hoogtes, vormen, kleuren en geuren. Dat zorgt echt voor toename in de belevingswaarde, kinderen worden daardoor geprikkeld en kunnen op ontdekking gaan. Bovendien zou ik open en dicht begroeide plekken afwisselen, zodat je aan veel verschillende behoeftes van kinderen kan voldoen. Zo moeten ze ergens kunnen rennen of een balspel kunnen doen, maar is het ook fijn als er ruimte is om in stilte te zitten of te ontdekken met elkaar of alleen. En natuurlijk plekken om te bouwen, te klimmen, te verdwalen en om met water bezig te zijn. Water kan natuurlijk een pomp of wadi zijn zodat ze er mee kunnen spelen, maar ik vind het juist ook belangrijk dat er altijd water is, met bijvoorbeeld een poel. Daar zullen vanzelf waterdiertjes in gaan leven en kikkers, dat is fantastisch voor kinderen om mee te krijgen!

Ook voedsel op het plein vind ik belangrijk, zoals bijvoorbeeld een voedselbosje, fruitbomen of een moestuin. Zorgen dat eetbare planten in de omgeving aanwezig is, zodat kinderen het tegenkomen en ervan kunnen leren. En een ruimte waar je met een grote groep terecht kan zou ideaal zijn, met natuurlijk ook afwisseling van zon en schaduw. Als ik nog even verder droom… een grasweide om in te liggen en een plukweide waar ze bloemen en kruiden kunnen plukken. Dit hele voorbeeld kost natuurlijk veel tijd en ruimte, maar dit is voor mij echt hét ideale schoolplein.”

Stel dat je met dit mooie voorbeeld een school enorm geïnspireerd hebt, welk advies zou je ze dan mee willen geven?

“Nou, dan kom ik even met wat tegeltjes wijsheden!

“Bezint eer ge begint.”

Niet omdat je er niet aan moet beginnen, maar je moet echt eerst bij elkaar komen als team en bedenken wat je samen wil. Waarom wil je nu eigenlijk een Groenblauw schoolplein? De visie daarop is cruciaal en dat het hele team daarbij betrokken is. Je wil na aanleg niet zitten met vragen als: “Wat moeten we er eigenlijk mee?”. Je wil daar van tevoren over nagedacht hebben en weten of je voor het educatief gebruiken van het plein nog extra geld nodig hebt.

“Haastige spoed is zelden goed.”

Een Groenblauw schoolplein heeft gewoon veel tijd nodig en dat vergt een lange adem. Ik denk zelf dat je bijna 10 jaar de tijd nodig hebt als je dit perfect wil doen. Je moet eerst een visie maken, wat zomaar bijna een jaar kan duren als je leerlingen, ouders en leerkrachten daar goed in wil meenemen. Daarna kom je met een stappenplan en moet je financiering regelen, dan ben je ook zeker een jaar verder. En ik denk dat de perfecte aanleg van een groenblauw schoolplein gefaseerd gebeurt, dus stapsgewijs onderdelen aanleggen en na verloop van tijd weer wat aanpassen. Na 10 jaar staan de oudste planten er zo’n 7 jaar en dan wordt het pas echt mooi. Dan ben je dus één keer de doorlooptijd van de basisschool verder. Kinderen die bij aanvang in groep 4 zitten, hebben in groep 8 nog profijt van het plein, maar de bovenbouwers doen vooral mee in het maken van de plannen.

“Hardlopers zijn doodlopers.”

Veel scholen vinden dit traject wat ik nu schets te langzaam en willen sneller. Ik snap dat en misschien moet het ook wel wat sneller, zodat je binnen afzienbare tijd kunt laten zien dat je wat doet. Alleen moet je wel echt de tijd nemen met elkaar, want pas na jaren is het plein echt op zijn best. Ook het gebruik van het schoolplein is weer een proces dat je stap voor stap met leerkrachten doorloopt. Ze moeten zich thuis gaan voelen in het groen en de kinderen er durven loslaten. Veel scholen gebruiken het plein alleen als pauzeplek, maar het kan zoveel meer zijn.

“Samen staan we sterk.”

Nog eentje om het af te sluiten, maar zeker niet onbelangrijk. Je moet een groenblauw schoolplein echt samen willen, want alleen red je het niet. Als er maar één iemand is die het graag wil en diegene gaat een keer weg, dan is het afgelopen met het hele plan en dat is zonde. Verder mogen scholen vooral niet vergeten dat het ook voor henzelf als team heel leuk is om hiermee aan de slag te gaan. Je gaat werken in een prachtige omgeving, dus je werkplek wordt prettiger en ook zul je meer plezier krijgen in het werken met de kinderen. Als leerkracht heb je er dus ook zelf veel baat bij.”

Waar kunnen scholen het best terecht als ze aan de slag gaan met het proces dat je omschrijft en ze lopen tegen vragen aan?

“Op www.utrechtseschoolpleinen.nl vind je allerlei informatie over groenblauwe schoolpleinen in de Provincie Utrecht. Zo vind je hier een menukaart met mogelijkheden, een stappenplan en financieringsopties. Ook kunnen ze natuurlijk mailen naar info@utrechtseschoolpleinen.nl waar we ze graag verder helpen. Maar ook de website www.springzaad.nl is een bron van inspiratie. En in vele gemeenten zijn lokale centra die goede informatie hebben.”

Lees ook over het onderzoek ‘De Nationale NQ-test’ naar Natuurintelligentie bij groep 7 en 8.