De natuur rond de ruïne van Brederode

In januari 2025 rondde een groep aspirantgidsen hun IVN gidsenopleiding af met als onderwerp de inventarisatie van de natuur rond de Ruïne van Brederode. Met wat oefenrondleidingen vorig jaar, zijn in de lente de excursies begonnen. Elke zes weken verzorgen Jaap Jan Keijzer (bomen), Monique Verweel (planten), Wilfred Jansen (vogels), Jan Starken (muurplanten) en  Marja van der Heiden ((korst)mossen) met elkaar een afwisselende ontdekkingsreis op deze historische plek.

Hoe geef je met vijf verschillende mensen één excursie? “Om de rondleiding binnen anderhalf uur te houden, moeten we ons beperken tot onze vier of vijf interessantste exemplaren. Allemaal zijn we enthousiast over ons eigen onderwerp en zouden ook individueel de anderhalf uur kunnen vullen. We merken echter dat de deelnemers juist die afwisseling erg waarderen, even een andere stem met een andere invalshoek.”

Wat de natuur bijzonder maakt op deze plek zijn de eeuwenoude muren. Door het gebruik van zeer kalkrijke mortel (je kunt de schelpen erin zien zitten), groeien er (muur)planten en (korst)mossen die alleen op dit substraat voorkomen. Deze planten trekken insecten aan, die op hun beurt weer vogels en andere dieren lokken. Een speciale biotoop dus, die speciale zorg nodig heeft. Nu het IVN hier actief is, kan zij de beheerder en andere vrijwilligers adviseren over natuurbeheer en in het bijzonder over de uniciteit en de kwetsbaarheid van dit prachtige stukje natuur, naast het al aanwezige historische perspectief.

Vogels

Wilfred stelt zijn telescoop op naast een muurtje van de oude gebouwen en zoomt in over de naastgelegen weilanden. “Een ooievaar!” roept hij enthousiast. De mensen die net nog naar de planten keken, snellen naar hem toe. Om de beurt mogen zij door de verrekijker op statief kijken of een meegebrachte kijker lenen. Even later komt er zelfs een zwarte ooievaar over. Ook de zwartkop laat zich horen, een boeren- en een huiszwaluw komen langs en aan het einde van de excursie kan een jagende sperwer bewonderd worden. Wilfred is tevreden, mooi resultaat!

Mossen en korstmossen

Marja vond dertig verschillende mossen en vijftig korstmossen tijdens de inventarisatie van haar eindproject. Toch laat ze maar hooguit vijf soorten zien. “Voor de meeste deelnemers is dit de kennismaking met deze kleine plantjes. Als ze, na een korte uitleg over het gebruik van loepjes, voor het eerst deze microwereld zien, zijn de deelnemers vol verwondering over de schoonheid ervan. Voor mij is de excursie dan al geslaagd. Wanneer ik ook nog de fabel heb kunnen wegnemen dat (korst)mossen parasieten zijn die je zo snel mogelijk van je muren moet verwijderen (als je de advertenties op internet moet geloven) ben ik helemaal blij.”

Muurplanten

Jan heeft zich over de muurplanten ontfermd, nadat ze zijn hart hebben veroverd. “Muurplanten groeien van nature op rotsen van gebergten maar komen ook voor op de oude verweerde muren van de Ruïne van Brederode. Varens groeien er ook omdat hun lichte, kleine sporen de muurvoegen kunnen koloniseren.

De muurbloemassociatie – gemeenschap – is sterk achteruitgegaan. Muurbloemassociatie is een van de zeldzaamste en meest bedreigde gemeenschappen van ons land. Dat is logisch, want waar vind je nog van dit soort prachtige muren? Er komt niks meer bij, er gaat alleen vanaf.

Daarom is het zaak dat we heel zuinig zijn op wat we nog hebben.” Het meest bijzonder is de muurbloem op de muren hier. Die zie je bijna nergens anders in Nederland.

Bomen

Jaap Jan is de “bomenman” van het vijftal. Als de deelnemers zich verzameld hebben, pakt hij zijn dwarsdoorsnede van een boom. “Hoe oud denk je dat deze boom was?” Na wat antwoorden telt hij samen met de mensen de jaarringen. “Je kunt aan de dikte van de jaarringen ook aflezen of het een nat jaar of een droge periode was.” Daarna laat Jaap Jan zijn herbarium van bomen zien, waar hij verschillende bladvormen en vruchten in heeft gedroogd zoals esdoornneusjes en vruchtjes van de linde. Dan volgt de eigenlijke bomentocht met als grootste reus de oude plataan.

Planten

Kleine pimpernel, oranje havikskruid, kaardenbol, hazenpootje, blaassilene, ja, wat zijn nou de vijf interessantste bloemen om te laten zien? Monique vindt het heel moeilijk om keuzes te maken, want alles is hier zo mooi en er is zoveel over te vertellen. Zowel over de geneeskrachtige werking als over de kleurenpracht. Er zijn veel waardplanten hier te vinden, dus ook aantrekkelijk voor vlinders. Monique deelt A4-tjes uit met zoekopdrachten voor jong en oud, beantwoordt vragen en deelt haar eigen enthousiasme op aanstekelijke wijze. “Elke maand staan er weer andere bloemen, het verbaast me telkens weer. Ik vind deze excursie zo leuk om te doen!”

Veel belangstelling

Dat de bezoekers deze excursie ook op prijs stellen blijkt uit het aantal deelnemers. “We hebben een maximaal aantal van twaalf mensen, maar wat doe je als er opeens veel meer mensen staan? Ze wegsturen is lastig. De vorige keer stonden er vierentwintig mensen, toen hebben we de groep in tweeën laten rouleren. Zo is het toch nog gelukt!”

Tekst: Marja van der Heiden

Foto’s: Sarinah Fentross, Marja van der Heiden en Jan Starken

.