Verslag IVN-Barneveld Nachtzwaluwexcursie 2 juni 2023

Tekst met toestemming van gids Kees van Reenen en de Barneveldse krant grotendeels overgenomen uit een artikel in de krant van zaterdag 10 juni, deels voorzien van ander fotomateriaal.

Een voorzomeravondwandeling over de hei, bij volle maan en bovendien geheimzinnige vogels zien – wie zou daar niet graag langer voor opblijven? Geen wonder dat de nachtzwaluwenexcursie op het Kootwijkse Veld volgeboekt was.

De zon verdwijnt achter de bomen als een kleine colonne personenauto’s de parkeerplek aan de Kootwijkerdijk bereikt. Twaalf schemerings- en vogelliefhebbers verzamelen zich rond Daan Kuiper en Kees Verduijn van IVN Barneveld om in de stemming te komen met verhalen over het doel van vanavond: de raadselachtige nachtzwaluw die zo wakker zal worden om de hei onveilig te maken.

IVN-gidsen Daan Kuiper en Kees Verduijn vertellen over de nachtzwaluw. – foto Kees van Reenen

,,2007 was het Jaar van de Nachtzwaluw’’, steekt Kuiper van wal. ,,In die tijd namen de aantallen weer toe, maar er was heel weinig over bekend. Toen hebben wij zes of acht keer nachtzwaluwen geteld en op deze plek hadden we zulke mooie ervaringen dat we sindsdien elk jaar een excursie organiseren.”

SCHUTKLEUR De mannen vertellen over de schutkleur, waardoor een op de grond broedende of slapende vogel bijna niet te zien is, over de snavel die klein lijkt, maar enorm ver opengesperd kan worden om belagers te laten schrikken en nachtvlinders te vangen in volle vlucht en over de grote ogen waardoor ze dat in de schemering voor elkaar krijgen. De nachtzwaluw is een van de wonderlijkste vogels van het land.

Nachtzwaluw bij daglicht. – foto Geldersch Landschap

Dan zet de groep zich in beweging richting het open veld. Daar laten zingende vogels zich nog horen, waaronder een koekoek en even later de veldleeuwerik. Een zwakke wind maakt geuren los van bos en hei. Langzaam valt de schemering in, een late fietser verlaat de hei en op dat moment begint aan de zuidoostelijke bosrand een vreemd snorrend geratel dat minutenlang aanhoudt. Na enige ogenblikken verandert het van toonhoogte en vervolgens weer terug: errrrrrrrrr–orrrrrrrr–errrrrrrrrrr…, de eerste nachtzwaluw!

SLANKE VOGEL In stilte leiden de gidsen de groep via een zandpad over de hei in de richting van het geluid, dat gaandeweg sterker wordt en gezelschap krijgt van een tweede, verder op de hei. Aan de bosrand houdt de groep halt. Het geratel klinkt nu heel dichtbij, ergens vanuit een boom. Dan stopt het en klinkt er ‘wiek, wiek’ en opeens is er opwinding: daar vliegt-ie! Tussen de dennen door schiet een slanke vogel, iets groter dan een merel, met een snelle zwenking de hei op. Even zijn de witte staart- en vleugelvlekken in het bruin duidelijk te zien. De vogel maakt nieuwsgierig een rondje rond de vreemdelingen en verdwijnt weer in het bos.

Nachtzwaluwsilhouet in dode boom afgetekend tegen avondlucht boven de hei. – foto Kees van Reenen

VLEERMUIZEN Maar dan, terwijl ratelzang wordt afgewisseld door contactroepen, verschijnen er twee en even later gaan er zelfs drie laag over de hei. De laatste leeuwerik zwijgt en een grote vleermuis – rosse vleermuis of laatvlieger – komt met hoge snelheid aanwiekelen om aan de bosrand op kevers en wantsen te jagen.

Na een kwartier neemt de nachtzwaluwactiviteit af en vervolgen de mensen hun weg langs de bosrand om opnieuw halt te houden als weer een ‘geitenmelker’ langsscheert. Hier vliegen zelfs drie vleermuizen en tegen de rode avondlucht tekent zich in een dode boom het silhouet van de nachtzwaluw af.

Excursiedeelnemers luisteren naar de sonore zang van de nachtzwaluw op de hei. – foto Daan Kuiper

,,De meeste nachtvlinders en dus ook nachtzwaluwen vind je in een structuurrijke bosrand’’, fluistert Kuiper en Verduijn voegt eraan toe: ,,Ze vliegen laag, zodat ze de prooien tegen de lucht kunnen zien afsteken.” Dat het bijna volle maan is, komt daarbij goed van pas. Volgens Kuiper passen de vogels zelfs hun broedcyclus erop aan: volle maan als de jongen net uitkomen en het meeste eten nodig is, en opnieuw als ze uitvliegen. Dat zou kunnen betekenen dat er op dit moment kuikens zijn, maar mogelijk is het door de koude nachten dit jaar later.

IN HET DUISTER De volle maan was voor Elly de Klein uit Bunnik zelfs reden om juist deze excursie te kiezen, en niet ten onrechte. Onder het wakend oog van de maan en de planeet Venus wordt de terugweg aanvaard. Vanuit de richting van de Houtbeek wordt een geratel gehoord afkomstig van rugstreeppadden, met enige oefening te onderscheiden van het nachtzwaluwengesnor. Intussen neemt de activiteit van de vogels vroeg af, om redenen waarover zelfs de ervaren nachtzwaluwzoekers in het duister tasten.

Vliegende nachtzwaluw  – foto Daan Kuiper