2015 12 Kerst, Donar, Janus en de zonnewende, Henk Breij
De Germaanse god van de donder Donar reed op een koude winternacht op zijn door paarden getrokken slede door de lucht achtervolgd door woeste demonen. Om aan zijn belagers te ontkomen putte Donar zijn paarden zó uit dat bij de dieren bebloed schuim uit hun neusgaten spatte. Op plaatsen waar dit schuim op de aarde viel groeiden het jaar erop vliegenzwammen, zo geloofden de Germanen.
Als we bij ons thuis vroeger de kerststal gingen opbouwen, dan zette mijn vader daar altijd wat kunstpaddenstoeltjes in, rood met witte stippen natuurlijk. De beelden van de stal stonden in gedroogd veenmos en aan beide kanten van de stal stonden bosjes sterretjesmos en hier en daar drapeerde mijn moeder een dennenkegel tussen de schapen. Zouden dit nog restanten zijn van een heidense godsdienst die al meer dan 2000 jaar geen deel meer uitmaakt van onze cultuur? Ik weet het niet, maar opvallend is het wel. In een vorige column schreef ik al eens over onze versierde kerstbomen, die mogelijk teruggaan op de gewoonte om vliegenzwammen te laten drogen in dennenbomen. Feit is dat we met de geboorte van het kerstkind ook de terugkeer van het licht vieren, de zonnewende.
Zouden we, door wat herfstzaken in onze kerststallen te plaatsen, nog even terug kijken naar het oude jaar en tegelijkertijd al vooruit naar het nieuwe? De Romeinen noemden de eerste wintermaand niet voor niets Januarius, naar hun god Janus, die twee gezichten had. Het ene gezicht keek naar achteren, het andere juist naar voren.
Dat is mijns inziens precies wat de kersttijd inhoudt: je kijkt terug naar het oude jaar, maar tegelijkertijd werpt het nieuwe jaar ook al zijn schaduwen vooruit. Het is een soort rustpauze, wat zeker lijkt te gelden voor Moeder Natuur. Het blad is van de bomen, de trekvogels zijn weer terug naar warmer oorden en de meeste paddenstoelen zijn verdwenen, alles lijkt rustig en stil. Maar niets is minder waar. Als de temperaturen niet al te veel dalen blijven de Fluweelpootjes nog een tijd hun kopjes opsteken, slaat de prachtig rode Krulhaarkelkzwam zijn slag door na de eerste nachtvorsten het bos te versieren met zijn fraaie rode kleur en zingt de Winterkoning af en toe zijn lied, alsof hij vast wil oefenen voor het aanstaande voorjaar. Maar eerst nog even genieten van de donkere dagen rond Kerst, of de Zonnewende zo U wilt. Ik wens U fijne feestdagen toe en ik hoop dat U, net als ik, al vooruit kijkt naar de volgende lente.
Henk Breij
Natuurgids IVN Amstelveen
Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekena(a)res.
