Speelnatuur

Je kunt van het stukje groen in je buurt ook speelnatuur maken. Een mooie manier voor kinderen om al spelenderwijs thuis te worden in de natuur. Daarnaast biedt speelnatuur een avontuurlijkere omgeving dan een standaard (betonnen) speelplaats. Met speelnatuur leren kinderen spelenderwijs hun grenzen verleggen. Denk eens terug aan je eigen ervaringen? Waar speelde je vroeger het liefst? 

Download de factsheet Speelnatuur hieronder en lees de antwoorden op veelgestelde vragen.

Download de Factsheet Speelnatuur

1. Ontwerp van speelnatuur
2. Veiligheid bij speelnatuur
3. Aansprakelijkheid bij speelnatuur
4. Betrekken van kinderen
5. Met een klein budget speelnatuur aanleggen

1. Ontwerp van speelnatuur

Voordat je aan de slag gaat met speelnatuur is het goed om een ontwerp te maken. Denk daarbij aan mogelijkheden voor zowel jongere als oudere kinderen, die boven alles veilig zijn! Elementen die vaak terug komen in speelnatuur zijn:

• Water en zand om lekker te knoeien.
• Stenen en takken om hutten of dammen bouwen.
• Een boom of andere mogelijkheid om te klimmen.
• Een verstopplek, kronkelpad of ‘geheim paadje’ voor een beetje spanning!

Denk er ook aan dat het een veilige plek moet zijn. Dus geen (diepe) vijvers, prikkeldraad of puntige hekjes.

Verder lezen:

• Op de website van Springzaad staat veel informatie, voorbeelden en praktische tips om aan de slag te gaan!

Boek: Speelnatuur in de stad, hoe maak je dat?

Er zijn al heel wat goede voorbeelden van speelnatuur in de stad. Goede voorbeelden inspireren. De stap van inspiratie naar daadwerkelijke realisatie blijkt minder makkelijk. Juist die stap krijgt aandacht in deze publicatie

Boek: Vrij spel voor natuur en kinderen

Er zijn enkele goede boeken beschikbaar over speelnatuur. Een aanrader is Vrij spel voor natuur en kinderen van Springzaad, waarin aan de hand van voorbeelden uit binnen- en buitenland wordt besproken wat er allemaal mogelijk is op het gebied van speelnatuur.
 

2. Veiligheid bij speelnatuur

Een natuurspeeltuin is heel geschikt voor avontuurlijk en uitdagend spel. Er zijn bomen om in te klimmen, rotsen om op te springen en er is van alles te ontdekken. Maar, hoe zit het dan met de veiligheid? Wees daarom alert op giftige planten en de risico’s van (diepe) vijvers, prikkeldraad puntige hekjes. Bij het ontwerp houd je hier al rekening mee.

Daarnaast moeten ‘gewone’ speeltoestellen voldoen aan regels uit het Warenbesluit attractie- en speeltuintoestellen (WAS). Fabrikanten moeten de toestellen zo ontwerpen dat bij normaal gebruik geen gevaar ontstaat voor de veiligheid van gebruikers. Dit geldt ook voor speelnatuur.

In de afgelopen jaren is er veel onderzoek en overleg geweest over welke regels van toepassing zijn op speelnatuur. Er wordt bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen een speeltoestel en een speelaanleiding (omgetrokken boom). In beide gevallen is het nodig om een veiligheidscheck te doen, om verborgen risico’s inzichtelijk en aanvaardbaar te krijgen.

Verder lezen:

• factsheet-6-veiligheid-en-risicos_op_een_natuurspeelplats.pdf– deze praktische folder van Natuur en Milieu Overijssel zet op een rijtje waar je allemaal aan moet denken
• Rapport Speelnatuur en Veiligheid: uitgebreid rapport met alle regelgeving rond speelnatuur en veiligheid

3. Aansprakelijkheid bij speelnatuur

Waar kinderen spelen, zullen ook kinderen vallen, zich stoten of op een andere manier pijn doen. Daarom zijn er regels voor de veiligheid van speelplekken. Deze veiligheidsvoorschriften zijn er ook om te zorgen dat een beheerder van de speelnatuur minder of niet aansprakelijk is als er een ongeval gebeurt. We gaan er natuurlijk niet van uit, maar om toch voor bereid te zijn hier wat tips om op te letten!

Volgens de wet is de beheerder van de speelnatuur verantwoordelijk om ‘alle normale en redelijkerwijs te verwachten onderhoud te plegen’, zodat het spelen niet gevaarlijk is. Daarvoor zijn allerlei hulpmiddelen ontwikkeld, zoals een veiligheidsscan of risico-analyse. Welke bij jullie van toepassing is hangt af van hoe de speelnatuur is ingericht. Belangrijk is om hier bij het ontwerp van je speelnatuur al rekening mee te houden en ook duidelijke afspraken over beheer te maken. Zelfbouwsel van kinderen bijvoorbeeld, moeten eenmaal per jaar verwijderd worden. Bereid ook de kinderen hier op voor!

Daarnaast zal het onderhoud van een speelplek ook intensievere moeten zijn als er meer gebruik van wordt gemaakt. Vraag je gemeente of Natuur en Milieueducatie Centrum om meer informatie. Ook zijn er cursussen voor hoe je een speelnatuurplek het beste kunt beheren. Het is daarnaast nodig om een algemene aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten, met een clausule speelnatuur.

Bekijk hier de presentatie ‘Aansprakelijkheid bij groene buurtinitiatieven’ die tijdens het Grote Groen Dichterbij Event 2014 is gegeven.

4. Betrekken van kinderen

Kinderen spelen graag in de tuin. Het prikkelt aan alle kanten hun zintuigen! Ze zijn gefascineerd door de diertjes en ze kunnen er lekker ravotten of plantjes poten. Ze zijn lekker buiten en leren bewust met de natuur om te gaan. Bovendien geeft het u de kans om in de tuin te werken terwijl u een oogje op de kinderen houdt. Op de website van Scharrelkids vind u hiervoor leuke ideeën, activiteiten en tips, bijvoorbeeld om samen met kinderen een speelplek te maken. 

Betrek kinderen bij de tuin door (een deel van) de tuin van hen te maken, waar ze zicht naar hartenlust kunnen uitleven. Bijvoorbeeld door:

• ‘de makkelijke moestuin’, op een vierkante meter overzichtelijk verschillende groenten kweken.
• Ze bovenaan hun stukje land hun naam zaaien met tuinkers, dit komt binnen een week op.
• Laat de kinderen dingen planten die ze zelf lekker vinden, zoals zoete aardbeien of frambozen.
• Geduld is meestal niet sterkste kant van kinderen. Kies daarom planten die snel groeien, zoals zonnebloemen.
• Heeft uw kind geen broertjes of zusjes? Geef zijn/haar beste vriend(in) ook een plekje in de tuin, samen is leuker dan alleen.
• Je kan ook in (een deel van) een tuin plek maken om te spelen, te ontdekken en mee te helpen.

Verder lezen:

• Lees de publicatie Groene Schoolpleinen
• Download hier de factsheet Aan de slag met educatie voor kinderen!

5. Met een klein budget speelnatuur aanleggen

Speelnatuur hoeft niet per se duur te zijn. Er zijn heel wat manieren om speelnatuur te creëren met weinig geld. In veel gevallen is er vooral tijd, energie en een beetje geluk nodig om dingen voor elkaar te krijgen. Met eenvoudige materialen en een flinke dosis creativiteit en handigheid valt ook al heel wat te bereiken.

Met boomstammen en hele bomen kunnen simpele, maar ‘effectieve’ speelaanleidingen worden gemaakt. Het is vaak mogelijk om omgevallen of gekapte bomen van de gemeente te krijgen. In veel gevallen zullen groenbeheerders blij zijn om die op deze manier kwijt te raken, zeker omdat er zo nog een nuttige bestemming aan wordt gegeven. Bijvoorbeeld na een storm kan het lonen om bij de gemeente te informeren of zij omgewaaide bomen zijn. Hierbij komt over het algemeen wel veel geregel en juridische kwesties kijken. Te denken valt hierbij aan de officiële status van een speelvoorziening (speeltoestel of speelaanleiding) en de gevolgen hiervan voor de wettelijke aansprakelijkheid.

Het is de moeite waard om te proberen takken van geknotte wilgen of ander snoeihout te krijgen. Ook dit kost vooral veel regeltijd. Met name wilgentenen zijn vanwege hun buigzaamheid zeer geschikt als materiaal en kunnen op allerlei manieren gebruikt worden voor speelnatuur. Ze bieden bijvoorbeeld veel mogelijkheden om dingen mee te vlechten, zoals tipi’s of een tunnel. Pallets zijn ook zeer geschikt om mee te werken. Deze bieden stevige planken waarmee je heel goed dingen kunt timmeren.

Met eenvoudig natuurlijk materiaal kan je ook al heel wat bereiken. Veel benodigdheden kan je letterlijk bijeensprokkelen door met kinderen het park of de natuur in te gaan en takken,stronken en kleiner materiaal te verzamelen. Met de verzamelde spullen kan je bijvoorbeeld een maquette maken. Een goede tip is om met kinderen en ouders aan de slag te gaan en zelf ‘speelgoed’ en speelaanleidingen te maken. Idealiter gaat zo’n plek leven bij de ouders en zullen zij zich blijven inzetten om de speelnatuur verder te ontwikkelen.

Probeer vindingrijk te zijn en een beroep te doen op vrienden, kennissen en onbekenden. Er zullen altijd wel mensen bereid zijn om mee te denken en/of helpen. Het kan ook veel opleveren als je op verschillende manieren geld probeert in te zamelen. Er zijn nog altijd veel bedrijven die geld beschikbaar hebben voor goede, maatschappelijke initiatieven. Bij het benaderen van bedrijven is het raadzaam om niet alleen met een goed verhaal, maar ook met duidelijke plannen aan te komen zetten. Verder bieden evenementen als NL Doet en Burendag gelegenheid om wat meer middelen te verwerven. Bijkomend voordeel is natuurlijk dat er dan genoeg mensen zijn om samen aan de slag te gaan. Wanneer je spullen aanschaft voor een speelvoorziening, kan het lonen te vertellen welk doel hiermee wordt gediend. Er zijn veel mensen die dergelijke projecten een warm hart toedragen en bereid zullen zijn je tegemoet te komen, bijvoorbeeld door korting te geven.