Sprekend Verleden: de natuur als geheugen en kompas

Hoe zag de natuur er vroeger uit? Welke vogel hoorde bij jouw jeugd, en wat is nu de meest voorkomende soort? Ons natuurhistorisch geheugen blijkt vaak beperkt tot wat we vandaag zien en weten niet dat de natuurwereld er 100 jaar geleden heel anders uit zag. Dat is wat het project Nature Beyond the Present wil doorbreken. IVN Leidse Regio werkt samen met Naturalis, TU Delft en Universiteit Leiden om vergeten natuurkennis opnieuw tot leven te wekken.

Het project onderzoekt hoe de collectie van Naturalis ons vertelt over de natuur van vroeger en nu. Denk aan vlinders die in 1860 werden verzameld, of plantensoorten die ooit in de duinen groeiden maar nu verdwenen zijn. Deze historische inzichten worden aangevuld met archeologische vondsten en oude teksten. Zo ontstaat een rijker beeld de geschiedenis van de natuur.

Shifting baseline syndrome
Dat we vergeten hoe de natuur er vroeger uit zag noemen we het ‘shifting baseline syndrome’. Marc Argeloo, natuurhistoricus en projectleider: ‘Het shifting baseline syndrome laat zien hoe slecht de mens in staat is om natuurervaringen en -herinneringen van generatie op generatie door te geven. We ervaren het natuurbeeld uit onze kindertijd als de norm, en hebben zo goed als geen idee over hoe de natuur er voor die tijd uitzag.’

Geschiedenis als kompas
Een bekend voorbeeld is de grijze walvis, ooit thuis in de Noordzee. Nu lijkt de bruinvis het ‘normale’ zeezoogdier, maar botvondsten en waarnemingen tonen dat de walvis hier wél thuishoort. Ook de eland was ooit onderdeel van de natuur in Nederland. De geschiedenis biedt dus niet alleen interessante kennis, maar ook inspiratie voor natuurherstel.

Ook de Waddenzee ziet er nu anders uit dan een eeuw geleden. Waar we nu vooral zand en slib zien, lagen honderd jaar geleden nog oesterriffen en mosselbanken die een driedimensionale structuur vormden. Deze verdwenen leefgebieden zijn uit ons collectieve geheugen gewist, maar vormen een sleutel tot toekomstig herstel. Als we weten wat er was, kunnen we beter begrijpen welke veranderingen hebben plaatsgevonden en wat dit betekent voor de toekomst.

Natuurkennis IVN’ers
Naast het onderzoek in de archieven van Naturalis wordt ook de kennis van IVN-leden bij het onderzoek betrokken. Met een vragenlijst wordt de natuurhistorische kennis getest. De resultaten daaruit geven een indicatie over het natuurhistorische bewustzijn van deze groep mensen, en kan daarmee vergeleken worden met de uitkomsten van het overige onderzoekswerk.

Het hele artikel lees je in de oktober editie van Bladgroen, het ledenblad van IVN Leiden. Wil je op de hoogte blijven van dit project? Meld je dan aan voor de Stuifmail.