Het verborgen watersysteem onder de Veluwezoom

Onze blauwe schat onder het groen

De Veluwezoom, onze mooie achtertuin, staat bekend om haar bijzondere flora en fauna. Onder deze natuurlijke pracht schuilt een indrukwekkend watersysteem. Het is een bijzonder complex systeem met verschillende lagen. De grondwaterspiegel ligt op hooggelegen plaatsen tot wel 20 meter diep.

Scheve kleischotten in de ondergrond zorgen voor verschillende afstroomrichtingen van het grondwater en verdelen het gebied in compartimenten. Er is daardoor water met verschillende reistijden en van verschillende leeftijd. De reistijd is de periode tussen inzijgen van neerslag aan de oppervlakte, tot aan de onttrekking uit een drinkwaterpompput. Onder de Veluwe ligt een hoeveelheid water opgeslagen die tot wel zeven maal die van het IJsselmeer omvat.

Maar niet overal kunnen plant en dier en de mens daar ook bijkomen. De ondergrondse zoetwaterbel speelt een cruciale rol in de drinkwatervoorziening. Het is schoon, oud water uit grote diepte van de allerhoogste kwaliteit. Water van nog voor de industriële revolutie. Dit unieke systeem ontstaat door intrekken van het neerslagoverschot ter plekke. Het is grotendeels onafhankelijk van de regenwaterrivieren die langs de zuid- en oostrand van het gebied stromen, de Rijn en de IJssel.

Drinkwater in gevaar

Het evenwicht tussen neerslag, verdamping en onttrekking is echter verstoord. Afgelopen vijftig jaar is het waterpeil door aanhoudende droogte langzaam gedaald. Die verdroging geeft allereerst voor de natuur direct problemen. Beekjes die eens watervoerend waren zijn drooggevallen, het risico op natuurbranden is toegenomen en de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater gaat achteruit omdat ongewenste stoffen minder verdund worden.

De verdroging heeft in de nabije toekomst ook gevolgen voor ons drinkwater. Nu komt dat nog zó uit onze kraan. Maar de vraag naar drinkwater neemt toe en over vijf jaar wordt een serieus drinkwatertekort verwacht. Om hierop voorbereid te zijn, zoekt drinkwaterbedrijf Vitens op de Veluwe naar nieuwe productielocaties. De locaties in Ellecom en Rozendaal worden wel gemoderniseerd maar blijven volgens Vitens dezelfde productiecapaciteit behouden. In totaal 8 miljoen m³ water per jaar. Op dit moment onttrekt Vitens 6 miljoen m³ per jaar in Ellecom en in Rozendaal nog eens 2 miljoen m³.

Actie vereist. Maar hoe?

Juist in grote natuurgebieden als de Veluwe liggen kansen: hier kunnen we overschotten aan regenwater vasthouden. We kunnen maatregelen nemen om verdamping te reduceren. En we kunnen wellicht middels nieuwe technieken water toevoegen. We moeten dus aan de slag.

En dat begint met het zo lang mogelijk vasthouden van water in de haarvaten van het systeem. Hoe doen we dat in zo’n complex gebied als de Veluwe? Veranderingen in de mate van bosbedekking en ondergroei en de omvorming van naaldbossen naar loofbossen leiden volgens verschillende waterexperts  tot een verhoging van de grondwaterstand. In de uiterwaarden zijn er mogelijkheden middels spaarbekkens voor regenwater, dat vervolgens als schoon water geïnfiltreerd kan worden. Ook is het mogelijk beken meer te laten meanderen of stuwen te plaatsen. Ten slotte is er de zogenaamde ‘wateraccu’: het langdurig opslaan van rivierwater in bekkens op hoogte, waarin we het benutten om de grondwatervoorraad aan te vullen.

Dit alles zijn te onderzoeken mogelijkheden.  Financiële en technische haalbaarheid en wenselijkheid verdienen nader onderzoek.

Vervuiling, ook hier

Toch onze eigen rol nog maar eens benoemd: wij dragen ook als waterconsument ons steentje bij. Duurzaam watergebruik begint bij bewustzijn. Hoe minder verdund je huishoudelijk afvalwater is, des te makkelijker is het schoon te maken in de waterzuivering. Dus  naast verspilling is dit ook een reden om de kraan niet onnodig  te laten lopen. Bewustwording van je verbruik geldt niet alleen voor het water uit de kraan, maar ook het verborgen  waterverbruik via voeding. Kijk maar eens op een water footprint calculator. Het zou mooi zijn als we regenwater gaan gebruiken voor onze was en doorspoelen van het toilet, zoals in België al meer gebruikelijk is. Of ons hemelwater niet in het riool laten lopen maar via een afgekoppelde regenpijp via je tuin, terug het grondwater in laten trekken. Ook het vergroenen van je leefomgeving helpt. Groene daken, geveltuintjes en groene, liefst bloemrijke, tuinen zorgen niet alleen voor verkoeling, maar houden ook water vast dat anders snel afstroomt of verdampt.

Wil je hier meer over lezen, kijk dan vooral op de websites van H2O Waternetwerk (0.a. : ‘via-de-kraan-verbonden-met-de-veluwe’, ‘prachtige-veluwe-om-van-te-dromen’ en ’hydrologische-effecten-van-het-vervangen-van-naaldbos-op-de-utrechtse-heuvelrug-door-loofbos’) en Waterfootprint.org

Tekst      L.P.

Uit https://edepot.wur.nl/350613 – Begrijpen wij het watersysteem?

In deze afbeelding niet meegenomen, maar wel significant: drinkwateronttrekking aan de kant van de IJssel waar onder andere de Veluwezoom zich bevindt.