De Heemtuin in Nieuwkoop, de vrijwilligers en de werkzaamheden

Gerard van Leeuwen schreef tijdens zijn natuurgidsstage bij de Heemtuin een interessant artikel over de Heemtuin en diegene die er voor zorgen dat deze er mooi bij ligt. Lees snel verder voor het artikel.

Ondergetekende, Gerard van Leeuwen, doet een opleiding als natuurgids bij de IVN en een van de opdrachten is stagelopen bij een van de afdelingen. Ik koos voor een stage bij de Heemtuin. Wat voor opdracht moest daarbij verzonnen worden? Ik koos ervoor een artikel te schrijven over de geschiedenis van de Heemtuin, over de werkzaamheden en over de vrijwilligers; de mensen die alles bedenken en uitvoeren.

Aan de hand van gesprekken met vrijwilligers, informatie op de website, het boek ’40 Jaar IVN Nieuwkoop’ wil ik een beeld schetsen over het reilen en zeilen van de Heemtuin en de mensen die er werken.

Geschiedenis

In 1981 werd IVN Nieuwkoop-Noorden benaderd met de vraag of ze raad wisten met de grond van een paar oude tennisbanen. Men kreeg geld ter beschikking om het terrein in te richten. Toenmalige leden zagen er wel heil in. De voorzitter van de IVN afdeling Nieuwkoop Noorden in oprichting, Joop van der Lippen, heeft met Eric Brandes het plan gemaakt. Na goedkeuring van de gemeente kon de aanleg opgepakt worden. Nadat een aannemer het af- en aanvoeren van de grond en het nodige grondverzet had gedaan heeft een groep trouwe leden de inrichting en het onderhoud op zich genomen.

Piet Steltman, op dat moment voorzitter van IVN Nederland, heeft in 1982 De Heemtuin officieel geopend.

In de Heemtuin worden een aantal landschapstypen, zoals die vroeger in het gebied voorkwamen, in stand gehouden, zoals een bloemrijk grasland, een akker, een bosrand met stinsenplanten, een hoogstamboomgaard, een houtkade, een griend en een rietveld. In de heemtuin staan overwegend inheemse planten. Alleen in de boomgaard en de akker/kruidentuin komen ook cultuurgewassen voor.

De tuin wordt onderhouden door een aantal enthousiaste vrijwilligers, er is geen betaalde kracht bij betrokken. Regelmatig worden er excursies gegeven.

Hieronder staan een aantal impressies van gesprekken die met diverse vrijwilligers zijn gevoerd.

Een van de vrijwilligers van het eerste uur is Jan Vork die al meer dan 40 jaar bij het IVN werkt. Al snel raakte hij betrokken bij de Heemtuin. Hij verrichtte allerhande werkzaamheden en is evenals Peter Pieterse, bijzonder goed op de hoogte van de soorten planten (en dieren) in het gebied. Hij vertelt met liefde over de geschiedenis van de Heemtuin, over de bouw van de Stal, over bepaalde werkzaamheden en over vroegere bouwtechnieken die hij, zo mogelijk wil behouden voor de huidige generatie.

Samen met zijn vrouw Nel is hij zeer betrokken bij het wel en wee van de Heemtuin, bij de werkgroep Landschapsbeheer en bij de ‘hekkenploeg’ van Natuurmonumenten. Hij vertelt met smaak over bodemtypes, over de verschillende soorten wilgen die voorkomen in de tuin, over de plantjes aan de rand van het bloemrijk grasland en hoe werkzaamheden het best kunnen uitgevoerd. Verder over verschillende houtsoorten, maar ook hoe die duurzaam behandeld kunnen worden.

Joke is oorspronkelijk afkomstig uit het Westland en ongeveer 17 jaar geleden in Nieuwkoop komen wonen. Aanvankelijk werkte ze op kantoor, later in de buitenlucht met gehandicapte kinderen. Eenmaal met pensioen wilde ze actief blijven en werd ze vrijwilliger in de Heemtuin, met veel plezier. Ze geniet van de planten en van het wonder van de natuur. Alles lijkt op zijn plaats te vallen en de natuur is zo krachtig….

Wanneer leden van de IVN een activiteit willen houden kan men bij Joke terecht voor de reservering. Zij beheert De Stal.

Aise, al 30 jaar actief voor de IVN. Aise heeft destijds zelf aangeboden om te helpen met tekenen van het ontwerp van ‘de Stal’, het huidige onderkomen van de IVN vrijwilligers. Aanvankelijk werden de tekeningen met de hand getekend, maar in de overgang van met de hand- naar computertekenen werd ‘de Stal’ ontworpen.  Die staat er nu sinds 1996 en is ontworpen aan de hand van de bouw van kleine stallen zoals die hier in de omgeving gestaan hebben. Het aardige is dat men met een aantal mensen heeft bedacht hoe de Stal eruit moest komen te zien.

Iedereen leverde een eigen bijdrage: Aise hielp met tekenen, een ander vroeg subsidie aan, weer een ander leverde materialen, weer een ander hielp met bouwen.

Arie > 25 jaar lid van de IVN. Hij onderhoudt de paden. Op enig moment zag hij dat de paden in de tuin wel enig onderhoud konden gebruiken en hij meldde zich aan. Eerder was hij lid van een vogeltelgroep. Gezelligheid is naast de natuur een belangrijke drijfveer. Hij woont in de buurt. Naast het werk in de Heemtuin is hij actief binnen de kerk in Nieuwkoop.

Ronald is via de vriendin (Joke) van zijn moeder in de heemtuin terecht gekomen. R doet vooral sloten (baggeren) in de winter. In de zomer plant hij nieuwe planten en verzorgt ze. Het bevalt hem goed. Hij is er even uit en het is gezellig met elkaar.

Guus de B is via een reïntegratietraject bij de Heemtuin gekomen. Hij is hier ‘gewoon’ blijven hangen. Hij vindt het werk leuk en hij heeft leuke contacten met de andere vrijwilligers.

Jan Willem is afkomstig uit ter Aar. Hij heeft jarenlang bij een pensioenfonds gewerkt.

Het werken in de natuur vindt hij erg prettig. Hij heeft fijne contacten er is geen dwang en hij en anderen zijn altijd welkom.

Guus Domna

Inmiddels 87 en is ongeveer 40 jaar actief als vrijwilliger. Zij werkte als onderwijskracht en ging met de kinderen met regelmaat naar de Heemtuin. Ze verzon speurtochten waarbij de kinderen antwoorden moesten vinden op vragen over de dieren en planten in de tuin. Ze verzorgde tentoonstellingen en maakt de bordjes met informatie over de planten. Niet alleen de namen maar ook enige bijzonderheden over de plant. Zo wordt het wat interessanter voor de lezer en liefhebber. Ook nu wandelt ze nog met veel plezier door de heemtuin.

Ze schrijft een column over planten voor de ‘Omroeper’ het weekblad van Nieuwkoop. Ze hoopt daarmee haar liefde voor planten over te brengen op de lezer.

Hannie en Ria werken ook al enige jaren bij de Heemtuin. Beiden hebben de idee dat je samen bijdraagt aan iets waardevols. Hannie heeft in het onderwijs gezeten. Op enig moment wilde ze graag lekker buiten werken en vond een artikeltje op internet over de mogelijkheden tot vrijwilliger en heeft zich direct aangemeld.

Tonnie Pietersen heeft eerder het penningmeesterschap gedaan en heeft nu andere bezigheden binnen de Heemtuin

Jos is meer dan 25 jaar vrijwilliger bij zowel de IVN, NM, Vlinderstichting en Vogelbescherming. Hij heeft eerder vogels geïnventariseerd bij de Groene Jonker. Ook heeft hij Libellen geteld.

Het laatste jaar komt hij vooral op maandag klussen. De afgelopen winter heeft hij gebaggerd met Ronald. Samen met zijn echtgenote heeft hij jaren plantjes verkocht vanuit de Heemtuin.

Hij vindt het prachtig om samen met anderen de Heemtuin bij te houden; het is altijd erg gezellig.

Cor werkt bijna vanaf het begin bij de Heemtuin. Via zijn werkgever kwam hij in contact met de mensen van het IVN die de Heemtuin in Nieuwkoop gingen opzetten.

Cor doet van alles en nog wat in de tuin. Onderhoud van alle opstal en de hekken, onkruid wieden, verven, kortom alles wat nodig is om de tuin in de huidige staat te houden. Hij weet niet veel van de plantjes, maar levert een actieve bijdrage. Hij komt met plezier elke maandag. Inmiddels al jaren met pensioen, maar het werk in de Heemtuin blijft een belangrijke plaats innemen in zijn leven. Het is ook altijd erg gezellig.

Nel, de vrouw van Jan Vork is samen met haar man al jaren bij zowel het IVN als Natuurmonumenten werkzaam als vrijwilliger. Aanvankelijk verzorgde zij de catering bij de ploeg van het landschapsbeheer en later als vrijwilliger bij de Heemtuin. Het mooie is het saamhorigheidsgevoel: samen iets opzetten en bereiken. Heel fijn ook de gezelligheid na het samen werken, de ‘after party’ was en is ook altijd mooi. Samen met andere dames beheert ze de ‘Vrouwenakker’ een stukje grond met kruiden en akkergewassen. Van oudsher verzorgden de vrouwen de moestuin en die traditie is voortgezet in de Heemtuin.

Met een andere vrijwilliger heeft ze een tiental jaar de plantenmarkt verzorgd. Mensen kochten allerlei plantjes uit de Heemtuin. Het geld kwam ten goede aan de aanschaf van materialen voor de tuin.

Verder zorgt ze voor de inwendige mens, zowel in de Heemtuin als bij het landschapsbeheer. Ze kookt vaak zelf de soep, hetgeen door iedereen zeer gewaardeerd wordt.

Zij en haar man zijn een belangrijke factor in het functioneren van het landschapsbeheer en de Heemtuin. Ondanks het feit dat haar man 78 is, is hij nog beresterk en nog lang niet van plan het bijltje erbij neer te gooien. Datzelfde geldt voor haar zo lang ze het leuk vindt en zolang ze het kan doen blijft ze actief bezig met eerdergenoemde activiteiten.

Jaap Verlare deed aanvankelijk landschapsbeheer later ook de Heemtuin. Hij heeft een maaicertificaat behaald en onder andere samen met Peter Pieterse is hij verantwoordelijk voor het maaibeheer. Met regelmaat wordt er wat uitgeprobeerd door bollen en/of struiken te planten en dan afwachten of ze aanslaan.

Sinds 5 á 6 jaar is er een natuurspeelplaats bijgekomen om te beheren. Samen met een paar dames en af en toe de coördinator is hij op woensdagavond daar bezig. Het idee is om daar wat meer educatie aan te koppelen zodat kinderen spelenderwijs oog krijgen voor de natuur.

Voor Jaap is het een erg plezierige bezigheid om met andere mensen bezig te zijn met een bepaalde klus; een prima tegenhanger voor zijn werk bij de gemeente waar het vooral denkwerk is.

Er zijn altijd allerlei bezigheden; maaien, gras afvoeren, bomen snoeien,

boomstronken verwijderen, schuren, verven, bordjes maken, onkruid verwijderen etc. , sloten, baggeren, palen slaan, palen verwijderen, bruggetjes bouwen en onderhouden.

Recent is op een boom aangegeven wat de waterstand is: onder andere waar het NAP ligt, de diepte van de Nieuwkoopse Plassen maar ook hoe laag de Heemtuin ligt. Dit betekende dat op grote hoogte bordjes aangebracht dienden te worden en vervolgens moest er een voorziening gemaakt worden met informatie over de bordjes.

Op deze foto’s wordt een methode gebruikt die vroeger veel werd toegepast. Jan Vork staat met de scherpe kant van een zogenaamde knotbeitel tegen een tak van in dit geval een wilg aan. Peter slaat met een slegge (een houten hamer) tegen de onderkant van de knotbeitel aan. Het gevolg is dat de tak van de boom geslagen wordt. Zaak is dat degene die de beitel vasthoudt hem goed tegen de tak aanhoudt en degene die slaat moet goed de steel van de beitel raken. Het is echt teamwork.

Het is voor degenen die het geheel aansturen, afwachten wie er komen werken. Er zijn een aantal ‘vaste krachten’ maar ook deelnemers die af en toe komen werken. Het is een kwestie van heel flexibel zijn en ‘dankbaar’ voor het geleverde werk. Peter en/of Jan geven aan welke werkzaamheden er zijn en je kan zelf ook aangeven wat je wilt. Ideeën zijn altijd van harte welkom.

Aanvankelijk heb ik zelf vooral gewerkt op maandag, later ook een paar keer vrijdagavond in de zomertijd. Er wordt niet gauw gezegd dat er niet gewerkt kan worden. Het houdt echter op wanneer het te hard gaat regenen of waaien, dan is de Stal een prima onderkomen.

Zelf heb ik uitgeprobeerd wat ik het prettigst vond. Ik heb de eerste tijd mee geholpen als vrijwilliger, waarbij ik tussendoor vragen stelde aan de anderen, ik ben paar keer alleen als ‘interviewer’ naar Nieuwkoop gegaan om de gesprekken te voeren. Dat beviel me eerlijk gezegd helemaal niet. Ik vind het fijn om mijn handen uit de mouwen te steken en lekker lichamelijk bezig te zijn. Het geeft me meer het gevoel erbij te horen.

Intussen leer ik de planten wat beter kennen, maar de nadruk ligt vooral op het werken in de tuin.

Er wordt elke maandagochtend vanaf 9.00 gewerkt en in de zomermaanden elke vrijdagavond vanaf 19.00 uur. In de winterperiode elke 3^e zaterdag van de maand vanaf 9.00 uur. Tijdens die uren is er altijd iemand die meer informatie kan geven.

Iedereen is van harte welkom om eens te komen kijken.