2025 11 What’s in a name, Aleid Offerhaus

De prachtige geel-rode blaadjes die ik voor dit stukje droogde, waren na een verblijf van twee maanden in mijn Bocuse bruin geworden, alsof ergens in de receptuur voor het drogen van blaadjes iets goed misgegaan was. Dat laat onverlet dat het blad van de Spaanse aak in de herfst de meest prachtige combi’s van rood, oranje en geel laat zien. Het korter worden van de dagen is voor de boom een signaal dat de winter eraan komt. Ze gebruikt die informatie om haar kostbare groenkorrels (waarmee ze van lucht en licht suiker maakt) naar de stam en de wortels af te laten vloeien. Ook de rijpe vruchtjes van deze boom kleuren prachtig rood-geel. In de botanie heten ze samara’s, maar de meeste mensen kennen ze onder de naam ‘helikoptertjes’. Het zaadje heeft aan weerszijden vleugeltjes, een eigenschap die ook het zaad van o.a. iepen, essen en berken heeft. Daarmee is het hebben van gevleugeld zaad duidelijk een eigenschap, die in verschillende bomenfamilies onafhankelijk van elkaar tot uitdrukking is gekomen. Er is dus niet één oerboom geweest van waaruit bomen met gevleugelde zaden geëvolueerd zijn, maar er zijn verschillende bomenfamilies, die onafhankelijk van elkaar de samara hebben ‘bedacht’ als een manier om hun zaad te verspreiden: een mooi voorbeeld van parallelle evolutie!
Dat de Spaanse aak ook ‘booghout’ of ‘luytenhout’ genoemd werd laat zien dat ze geschikt was voor het maken van instrumenten, maar waarom ze Spaanse aak genoemd wordt is een raadsel. Er is geen woord Spaans aan de boom die in heel Europa en West-Azie voorkomt (en in een Amstelveens parkje). En ‘aak’ komt volgens de boekjes van ‘eik’, Spaanse eik dus. Voor alle duidelijkheid: het is geen eik, maar een esdoorn (ze wordt ook wel ‘veldesdoorn’ genoemd), al begrijp je de verwarring wel omdat deze esdoorn een blad heeft dat met een beetje fantasie meer op eikenblad lijkt dan het meer puntige blad van de Gewone esdoorn, een andere veel voorkomende esdoornsoort. Het enige Spaans aan de boom zijn haar kleuren, die je terugvindt in het herfstblad, maar ook in de samara. Als je die kleuren naast de vlag legt, die de Spaanse marine in de 16de en 17de eeuw voerde, dan valt het kwartje. Het feit dat de naam ‘Spaanse aak’ voor het eerst gedocumenteerd is op het hoogtepunt van de 80-jarige oorlog, suggereert al dat mensen makkelijk het verband konden leggen tussen de kleuren van de boom en die van een Spaanse vlag.

Aleid Offerhaus
Natuurgids IVN Amstelveen
Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekenaar.