2025 07 Oerplanten in het Jac.P. Thijssepark, Henk Breij

Om wat inspiratie op te doen voor deze column loop ik het Thijssepark in bij de meest zuidelijke entree aan de Amsterdamseweg. Langs de sportvelden en dan rechtsaf naar de grote vijver, die ooit is uitgegraven om het gehele park wat op te hogen. Op het bankje aan de zuidkant van de vijver ga ik een tijdje zitten mijmeren en van de bloemen om mij heen genieten.

Ik loop verder, rechts om de vijver heen en opeens zie ik daar het onderwerp voor mijn schrijfsel, paardenstaarten. De kleine bospaardenstaart bedekt een heel stuk van de bodem en biedt een feeërieke aanblik onder de kronkelige haagbeuken, het resultaat van een bijzondere snoeiwijze, beter bekend als de Amstelveense snoeimethode. Een stuk verderop stuit ik op reuzenpaardenstaarten, die wel tot aan mijn schouders reiken. Paardenstaarten behoren tot een oeroude plantenfamilie. Ze zijn de directe nazaten van planten, die al in het Devoon op aarde voorkwamen, zo’n 400 miljoen jaar geleden. Er komen wereldwijd slechts 15 verschillende paardenstaartsoorten voor, waarvan 8 in ons land.

Deze planten produceren geen zaden om zich te vermeerderen, maar sporen, net als varens en mossen, die ook tot de oudste plantengeslachten behoren. Weer een stuk verderop staat een soort heggetje van schaafstro, ook een familielid. Ik kan bij deze soort duidelijk de sporenvormende top zien en als ik er met mijn hand doorheen ga, zie ik een sporenwolk tevoorschijn komen. Schaafstroo, ook wel schuurbies genaamd, doet zijn naam eer aan omdat het inderdaad gebruikt werd om hout te schuren. Er wordt beweerd dat Stradivarius het hout voor zijn violen bewerkte met de stelen van deze plant, hoewel stelen, de steel is de plant. De Amstelveense botanicus Henk Glas bouwde eigenhandig een clavichord en schuurde al het hout ervoor met schaafstro. Verder staan er in het Thijssepark (en De Braak) nog lidrus en holpijp, ook leden van deze antieke plantenfamilie. De bekendste, misschien wel de beruchtste vertegenwoordiger van de paardenstaartfamilie is zonder twijfel heermoes, een door tuinliefhebbers vaak verfoeide plant, omdat hij onuitroeibaar lijkt te zijn.

Zoals ik boven al aanstipte zijn varens en mossen tijdgenoten van de paardenstaarten. Ook varens verspreiden zich niet met behulp van zaden, maar met sporen. Aardig om te zien is, dat je ook de evolutionaire voortgang binnen de varenfamilie goed kunt zien. Bij de minst geëvolueerde varensoorten zitten de sporen gewoon onder de bladeren, maar bij de koningsvaren is er al een speciaal uitgroeisel, dat voor de sporenverspreiding zorgt en dat bovendien boven de plant uitsteekt om de sporen zo ver mogelijk te kunnen verspreiden.

In de Amstelveense heemparken kun je een botanische tijdreis maken.

Henk Breij
Natuurgids IVN Amstelveen

Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekenaar.