2024 10 Medicinale schimmels en paddenstoelen, Henk Breij

Toen Alexander Fleming in 1928 aan het eind van de zomer terugkeerde naar zijn laboratorium, besloot hij eerst maar eens wat op te ruimen. Hij was al jaren bezig onderzoek te doen naar de groei van voor de mens schadelijke bacteriën. Daartoe liet hij deze organismen groeien in petrischaaltjes die voorzien waren van voedsel voor deze voor de mens soms schadelijke levensvorm. Net toen hij een groot aantal van die petrischaaltjes in een afvalbak wilde kieperen, viel hem iets vreemds op. In een van de schaaltjes waren lichte cirkels te zien, in een verder zwarte ondergrond waar de bacteriën gegroeid waren. Meteen was het hem duidelijk dat hier iets opmerkelijks gebeurd was. Bij toeval waren er sporen van een schimmel in het bakje terecht gekomen, waardoor de bacteriën daar niet meer wilden groeien, of misschien zelfs vernietigd waren. Hij onderzocht de stof, kweekte die op en ontdekte op die manier een bacteriedodende stof, penicilline genaamd, naar de schimmel Penicillinium rubens. Puur toeval, maar een onwaarschijnlijk belangrijke ontdekking, waar Fleming de Nobelprijs voor kreeg. Evengoed duurde het nog tot 1940 eer het geneesmiddel echt gebruikt kon worden.

Ook vele vruchtlichamen van schimmels worden gebruikt in de geneeskunde, met name in landen als Japan en China, maar ook in de Westerse geneeskunde is de belangstelling hiervoor groeiende. Met name het zo normale elfenbankje zou kunnen worden ingezet bij de behandeling van bepaalde kankersoorten. Vele paddenstoelen bezitten een antivirale en antibacteriële werking, hetgeen trouwens al eeuwenlang bekend is. In de ransel van de beroemde IJsman Ötzi zaten twee verschillende paddenstoelen; een tonderzwam en een berkenzwam. De berkenzwam werd en wordt gebruikt om wonden mee te behandelen. Daartoe wordt de paddenstoel geweekt in water, waarna het huidje voorzichtig wordt verwijderd om er een pleister van te maken. Niet alleen wordt de wond afgedekt, maar tevens heeft deze “pleister” een ontstekingsremmende werking. Voor de tonderzwam gaat iets dergelijks op. Oervolken gebruikten de zwam om vuur mee te maken, maar de fijngemalen zwam werd ook gebruikt om bij grote verwondingen het bloeden te stelpen, ook hier gepaard gaand met een antibacteriële werking.

Tegenwoordig wordt er veel onderzoek gedaan naar de werking van bepaalde stoffen die in paddenstoelen voorkomen. Overigens is het logisch dat schimmels en hun paddenstoelen stoffen bevatten die bacteriën en virussen doden. Schimmels en hun voortplantingsorganen leven al vele honderden miljoenen jaren samen met virussen en bacteriën, die het niet alleen op mensen, dieren en planten gemunt hadden, maar zeker ook op schimmels. Alleen die soorten die zich adequaat tegen hun belagers konden verweren hebben de race overleefd. Schimmels zijn ware kunstenaars in het maken van bijzondere biochemische verbindingen, niet alleen om mensen te beschermen, maar ook om hun hersenen te begeesteren en hun tong te strelen, lang leve de zwam.

Henk Breij
Natuurgids IVN Amstelveen

Het is verboden deze column te dupliceren of te gebruiken zonder uitdrukkelijke toestemming van de schrijver/fotograaf/tekenaar.