Terugblik lezing over de Raaf

Door: Annemarie Loof (maker foto) van de ‘Ravenwerkgroep Nederland’

Woensdag 5 februari 2025 in Dorpshuis de Trefkoel Gasselte

De raaf behoort tot de orde van de zangvogels en zingt in alle toonaarden, van krrok-krrok en kroa-kroa tot kloek-kloek.Zijn imago wisselt door de tijd. Vroeger – als aaseter te vinden bij karkassen – werd hij met de dood geassocieerd. Stond gelijk aan het kwaad. Bij de inuit in Amerika en Canada staat hij voor voorspoed, geluk, vruchtbaarheid en komt voor boven in totempalen. De vogel is nieuwsgierig en wordt beschouwd als de boodschapper van de waarheid en geluk. In de Middeleeuwen werd hem de eigenschap toegedacht, dat hij de uitkomst van een strijd kon voorspellen.

Rond de Tower in London bestaat de legende, dat de raven de monarchie en Tower beschermen. Overlijdt of verdwijnt één van de raven, dan wordt het team (minimaal 6 stuks) aangevuld met een nieuwe.

De raaf behoort tot de kraai-achtigen. De kleinste is de kauw met zijn grijsachtige hals. De kraai is groter en heeft een zwarte snavel. De roek is vrijwel even groot, maar heeft een kale snavelbasis, waardoor de snavel langer lijkt. De kraai komt vele malen vaker voor in ons land, dan de roek. Tenslotte is er de raaf, met een hoogte van 50 cm en een spanwijdte van 1,20 m. In de wereld waren 11 ondersoorten, waarvan er twee zijn uitgestorven. Hij komt op het hele noordelijk halfrond voor en in diverse leefgebieden.

De raaf werd tot 1900 bejaagd (negatief imago) met als gevolg, dat er in 1928 nog één broedpaar was. In 1936 is het eerste herintroductie programma gestart, echter dat is uiteindelijk mislukt door een verkeerde aanpak. Een tweede programma was er van 1960 tot 1981. Van belang was om eerst de vogels eerst in gevangenschap tot paarvorming te laten komen, dan nog 1,5 jaar vast te houden en dan pas uit te laten vliegen. Eind jaren zestig waren er zeven paren, waarvan drie broedparen. De raaf komt dan voor op de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe. Sinds 2003 komt de raaf ook weer in Drenthe voor. De raaf maakt zijn nest in naaldbomen, maar ook in beuk en populier. Vervolgens zijn hoogspanningsmasten populair gebleken als nestplaats. Zelfs op de televisietoren in Hoogersmilde is op 170 meter hoogte een nest gevonden.

Van nest tot vliegen

Het ravenjaar ziet er als volgt uit. In december / januari gaat het paar zich vormen wat blijkt uit bijvoorbeeld het synchroon vliegen en ze gaan een territorium afbakenen.

In februari start de nestbouw, waarbij dode takken van bomen of van de grond worden gehaald. Het nest wordt in maart met allerlei materiaal verder bekleed en dan start ook de leg van de vier tot vijf (max 7) eieren. De eieren zijn niet rond, maar langwerpig. Dit vind zijn oorsprong in het feit, dat de raaf aanvankelijk een rots- en klifvogel was. De langwerpige vorm maakt, dat het ei niet ver weg kan rollen.

In de beginfase is het nest storingsgevoelig, of wel bij verstoring kan het verlaten worden. Zijn ze eenmaal aan het broeden, dan kunnen de raven onrust in de omgeving wel accepteren. Tijdens het broeden zijn de taken verdeeld. Aangenomen wordt dat de vrouw het meest op het nest zit en dat de man in de buurt in een hoge boom zit te waken. De broedperiode duurt drie tot vier weken. In april komen de eerste vogels uit het ei. De ouders foerageren tot wel 30 kilometer ver. De afstand tussen de nesten varieert van drie tot tien kilometer. Als de jonge vogels een paar maanden oud zijn beginnen ze in de boom op de takken heen en weer te lopen (takkeling) als voorbereiding op de eerste vliegoefeningen. Het ouderpaar blijft drie maanden op de nestplaats en vanaf november worden de jongen gesommeerd hun eigen weg te kiezen. Die zoeken elkaar op en leven een tijd in groepen (jeugdsoos), waarin zij zich de sociale omgangsvormen eigen maken.

Het verschil tussen een adult (volwassen vogel) en een juveniel (jonge vogel) is het verenkleed. Van de eerste is dat diepgekleurd en de staart wiebervormig, van de tweede is het verenkleed ietwat bruin en de staart is ronder van vorm.

Raven zijn in de lucht ware acrobaten. Bij het paarsgewijs vliegen beweegt één van de vogels zich op zijn kop en draait dan weer door met de rug naar boven.

Zoals aangegeven is de hoogspanningsmast populair als nestplaats. De plekken zijn moeilijk bereikbaar en de masten staan vaak in de open vlakte, die goed controleerbaar is. Maar een bosje in de buurt is ook geen probleem. Omdat er nogal wat vogels zich tegen de draden dood vliegen, is het voedselaanbod voor de raaf gegarandeerd. Is het nest in een bosje gemaakt, dan zoekt hij de hoogste boom op om te waken.

Voedsel

Belangrijke voedselbronnen zijn kadavers en vuilnisstorten. Maar – indien in de buurt –  kan een dierentuin ook aantrekkelijk zijn. Met filmcamera is vastgesteld, dat de raaf zijn voedsel bij een kadaver onder de grond kan verstoppen. Hij haalt het later weer op. Als er andere raven op azen, weet hij die om de tuin te leiden door een schijnbegraving te doen. Als de achtervolgers naar die plek gaat verstopt de raaf alsnog zijn aas op een andere plek.

Onderzoek

Om goed onderzoek te doen naar de raaf worden zij geringd en gezenderd.

Is het nest in een boom, dan klimt een persoon met een klimuitrusting naar boven. Daar wordt een touw over een tak getrokken (of met katapult) om een tas naar boven en beneden te transporteren. Hierin worden de jonge vogels gedaan. Beneden worden zij snel geringd en gewogen. Verder wordt de vleugellengte, de lengte van de klauw en de pootdikte bepaalt. Het verenkleed wordt bekeken op schades. De jonge vogel laat zich redelijk behandelen, maar de klauwen zijn scherp.

De ouders blijven meestal in de buurt en protesteren door takjes en dennenappels naar de klimmer te gooien. Nadat de jongen terug in het nest zijn gelegd, keren de ouders snel terug.

Om het geslacht te bepalen dient DNA afgenomen te worden, dat in het laboratorium verder wordt onderzocht. In tegenstelling tot de mens heeft het mannetje twee dezelfde chromosomen en het vrouwtje twee verschillende.

Raven worden ook onderzocht op ziektes als de vogelgriep. Er is vastgesteld, dat de raaf er niet altijd dood aan zal gaan.

De vogels krijgen een metalen ring met een uniek nummer, zoals alle vogels die krijgen. Daarnaast komt aan de andere poot een gekleurde plastic ring met een code voor de raaf. Deze zijn op afstand met een goede kijker beter af te lezen, dan de metalen ring. Via het ringen kan bepaalt worden hoe oud de vogel kan worden en hoe hij zich over het land verspreidt.

Vogels, die groot en sterk genoeg worden geacht kunnen een zender op hun rug krijgen. Hiermee kan men de actieradius van de vogel vaststellen. Bijvoorbeeld hoe ver de ouders vliegen voor voedsel of hoe ver een jonge vogel vliegt om een nieuw territorium te vinden.

Door middel van de inzet van wildcamera’s heeft men ook een relatie vastgesteld tussen de raaf en de wolf. Raven jutten wolven op in hun jacht en leiden de wolf naar zwakke dieren. Als de wolf eenmaal een kadaver achterlaat, dan zijn de raven er als de kippen bij.

Annemarie besluit haar verhaal met een oproep om waarnemingen vooral door te geven. Lid worden van de ravenwerkgroep zal nog mooier zijn!

Meer informatie:  https://www.ravenwerkgroep.nl/

Charmante raaf:  https://www.youtube.com/watch?v=2d3dOam9Hg4

Opgesteld door: Charles Houx