De wilde haven van Rotterdam
De havens van Rotterdam en Moerdijk zijn een en al zware industrie. Nergens natuur, zou je denken. Niets is minder waar. Dat toont de film Wild Port of Europe.
‘Kijk, dat talud onder die spoorrails zit vol konijnenholen. In het voorjaar kraken kauwen die om in te broeden.’ Filmregisseur Willem Berents heeft het nog niet gezegd of er dendert een goederentrein over het spoor. ‘Daar trekken die kauwen zich niks van aan,’ verzekert hij me. ‘Ze houden vooral in de gaten wat wij hier komen doen. Daarop reageren ze wel.’ Even verderop ligt een leidingstrook, een stuk schraal grasland dat kaal blijft omdat er leidingen onder liggen. Willem: ‘Daar hebben we gefilmd toen die strook tjokvol broedende mantelmeeuwen zat. Je weet niet wat je ziet.’
Industrienatuur
Op deze februaridag toeren we langs locaties in de havens waar Willem heeft gefilmd. Tot waar het oog reikt staan loodsen, kranen en industriële objecten. Daartussen liggen braakliggende terreintjes waar je beslist geen spannende natuur zou vermoeden. Totdat je Willem hoort vertellen over de film die in het najaar uitkomt: een gedramatiseerde documentaire over ‘industrienatuur’. De film laat de aanwezigheid en het aanpassingsvermogen zien van dieren in een industriële omgeving, zoals bunzings, reeën, egels, torenvalken en mantelmeeuwen. Het zijn personages die van alles meemaken en woordeloos hun verhaal vertellen.
Economie én ecologie
Niels de Zwarte van Bureau Stadsnatuur en het Natuurhistorisch Museum Rotterdam is ecoloog. Net zoals IVN zich sterk maakt voor natuur op bedrijventerreinen, doet Niels dat als adviseur voor bedrijven en industrie. Ook Willem heeft hij geadviseerd voor de film. Hij vertelt: ‘De kolonie kleine mantelmeeuwen die hier broedt, is een van de grootste van Europa. Met 25.000 broedparen maakt die tien procent van de Europese populatie uit. Mantelmeeuwen komen altijd terug naar de plek waar ze geboren zijn. Dat levert soms een spanningsveld op, omdat de ruimte beperkt is. Je zou willen dat hier permanente ruimte voor de meeuwen gereserveerd zou zijn. Anderzijds krijgen bedrijven wel steeds meer oog voor ecologie.’
Bij de mantelmeeuwen hier heeft Willem opvallende gedragingen opgemerkt. ‘Ze kennen de klok. Wekelijks worden bij een fabriek maisresten overgeslagen. De meeuwen leren elkaar dat er dan wat te halen valt. Ze komen massaal op dat feestmaal af.’ Ook de bunzing gedraagt zich hier bijzonder. ‘In het binnenland eet die vooral ratten, maar hier jaagt hij vrijwel uitsluitend op konijnen. Bovengronds houdt een bunzing konijnen niet bij, maar ondergronds gaat hij al die pijpen door en probeert een konijn te verrassen. Als een konijn zich in een doodlopende pijp verstopt, is het einde oefening, want zo’n kleine bunzing is beresterk.’
Mafkees
In weer en wind heeft Willem met zijn crew gefilmd. Met unieke toestemming bivakkeerden ze bij Staatsbosbeheer in Brielle. ‘We zouden een jaar blijven, maar het werden er drie. Ik heb een bestelbus omgebouwd tot camper, en iedereen sliep in zo’n soort busje. Bij 10 graden onder nul is dat best afzien’, zegt hij monter, terwijl hij onaangedaan in de felle februariwind staat, die bij 8 graden bóven nul al ijzig voelt. ‘Het was steeds zo’n acht dagen filmen en dan even naar huis in Limburg. Als er tussentijds een bijzondere melding kwam, sprongen we in de auto. Soms kom je dan te laat. En op een bepaald moment moet je zeggen: nu zijn we klaar, terwijl je als natuurfilmer natuurlijk nooit klaar bent.’
Willem kreeg vaker telefoontjes van bedrijven. Om er te mogen filmen, moest hij eerst vertrouwen winnen en veiligheidstrainingen volgen. ‘Je komt hier nergens zomaar binnen. Overal zijn strenge protocollen en veiligheidseisen. Op bepaalde plekken moest ik speciale werkschoenen en antistatische kleding aan, terwijl ik alleen maar kwam filmen. Ze dachten vast: wat een mafkees. Maar gaandeweg werden mensen enthousiast. Zo vertelde een beveiliger me exact wanneer en waar hij altijd reeën tussen de zonnepanelen zag. Leuk dat mensen die in de haven werken daar oog voor hebben.’
Soorten van de rode lijst
We zijn aangekomen bij een kilometerslange leidingstrook met elektriciteitsmasten waaronder poeltjes zijn aangelegd voor de beschermde rugstreeppad. Ze zijn nu leeg, maar Willem tovert me een beeld voor ogen van krioelende minipadjes die uit de betonnen poelen klimmen om de wijde wereld in te trekken. Niels legt uit: ‘Op verschillende leidingstroken liggen kunstmatige poelen voor de rugstreeppad. Die zat van oorsprong wat verderop in de weg en hebben we hiernaartoe verhuisd. Ze doen het hier heel goed.’
Even later stappen we over een kletsnat terreintje waar de natuur eveneens een handje wordt geholpen. ‘Hier wordt de waterstand extra hoog gehouden voor de groenknolorchis,’ vertelt Niels, ‘een rode-lijstsoort die hier van nature voorkomt. Alles wordt goed gemonitord. Op veel plekken in de havens is de grond schraal en daarop gedijen bijzondere soorten. Nergens worden insecticiden gebruikt en er wordt geluisterd naar ons maaiadvies. Daarom overleeft hier bijvoorbeeld ook het eveneens beschermde glad biggenkruid.”
Zachtjes uitstappen
De apotheose van de tour wacht. We stappen uit bij de slagboom van een bedrijf waar we ons moeten legitimeren. Omdat Willem ook hier het vertrouwen heeft gewonnen en het bedrijf ons heeft aangemeld bij de beveiliging, mogen we door. Achter in de keet roept een dame van de beveiliging: ‘Wanneer komt de film uit, Willem?’ Als ze hoort dat het komend najaar wordt, rond de Wereldhavendagen, knikt ze begrijpend. Ook zij is een betrokken haven-mens. Dan zegt ze: ‘Er liggen er vandaag weer een stel, hoor!’ Opgetogen rijden we verder, want met dat ‘stel’ bedoelt ze: zeehonden. In een bocht remt Willem langzaam af en maant ons zachtjes uit te stappen. Op een strandje zien we wel twintig gewone zeehonden liggen, groot en klein. Hoe rustig we ook bewegen, ze duiken direct het water in. Ons in de gaten houdend zwemmen ze voor ons langs. Maar een kwartier later, na een robbertje stoeien, nemen ze hun plekje op het droge weer in.
Ook hier heeft Willem gefilmd. ‘Nu is het rustig, maar hier varen vaak gigantische schepen langs. Dan kijken de zeehonden niet op of om, maar van ons schrikken ze. Overal in de haven zie je dit. Zolang mensen met helm en hesje hier hun werk doen of voorbij rijden, is er niks aan de hand. Maar o wee als de autodeur opengaat… Juist omdat mensen vrijwel alleen maar in de havens komen om te werken, is de natuur hier zo rijk aanwezig.’
Eidereend onder pijpleiding
Willem heeft zijn punt gemaakt. Het barst hier van het leven dat z’n gang kan gaan. Vol vuur haalt hij filmscènes aan, zoals een shot van een eidereend (beschermd) die broedt onder een pijpleiding. Die zitten toch alleen op de Wadden? Nee dus. En van mantelmeeuwkuikens die al op dag één de vliegbewegingen van hun ouders nadoen en dan omkukelen. Zó schattig onbeholpen! En van zeehonden die jagen bij een koelwateruitlaat. Daar is het lekker warm, dus zit er zeebaars. Nu ik zijn verhalen heb gehoord en de locaties heb bekeken, wil ik nog maar één ding: die film zien.
Wild Port of Europe
De film is geschoten in de havens van Rotterdam en Moerdijk. Het is een productie van Veldkijker in samenwerking met EMS Films (bekend van De Nieuwe Wildernis, Holland, natuur in de delta en De Wilde Stad.) De film gaat in pre-release op de Wereldhavendagen (begin september 2022) en de landelijke première volgt begin oktober. Bij de film verschijnt een boek, en in het Natuurhistorisch Museum Rotterdam komt een stoere tentoonstelling. Ook volgen er educatieve activiteiten, onder meer in FutureLand, het informatiecentrum van Havenbedrijf Rotterdam.
IVN in actie voor groene bedrijventerreinen
IVN heeft als aanvoerder van een brede coalitie een aanvraag ingediend bij het Nationaal Groeifonds voor ‘Werklandschappen van de toekomst’. Het doel is het grootschalig vergroenen van bedrijventerreinen, zodat ze de gezondheid bevorderen en klimaatbestendig en biodivers zijn en mensen er graag werken. In april krijgen we uitsluitsel. IVN is al actief met kennis delen over bijvriendelijke bedrijfstuinen en het integreren van natuur in het dagelijks werk.
Meer informatie over groene bedrijventerreinen
Mens & Natuur magazine
Dit artikel verscheen eerder in de lenteeditie van Mens & Natuur magazine 2022. Wil je ook het Mens & Natuur Magzine ontvangen?
Voor € 24 per jaar ben je al lid van IVN en ontvang je naast 4x per jaar ons magazine ook korting in onze webwinkel (geldt niet voor boeken) en kun je gratis of met korting deelnemen aan onze activiteiten, cursussen en workshops.
Tekst: Ellen Segeren
Foto’s: Wild Port of Europe
