Eempolder

De Eempolder bestaat uit verschillende polders. Bijvoorbeeld: Middelwijk, De Haar, Zeldert, Bikkerspolder, Zuiderpolder te Veld, Noordpolder te Veld, Maatpolder, Noordpolder, Noordpolder te Veen, Zuidpolder te Veen etc.

Het open slagenlandschap van de Eempolder is uniek. Het is een agrarisch veenweidegebied en wordt gekenmerkt door het zeer open karakter, de strakke slagenverkaveling en het watersysteem van smalle sloten en brede weteringen. Daarom is de Eempolder ook aangewezen als nationaal landschap. Het grootste deel van de Eempolder is vrij van bebouwing.

Ligging
Langs de rivier de Eem. Van Amersfoort tot het Eemmeer.

Wandelen
Bij de Theetuin in Eemnes start de wandeling Eemland van Natuurmonumenten door de polder  (8 km). Voor de route: klik hier
Ook zijn er klompenpaden in de Eempolder: het Veen- en Veldendijkpad, het Nesserpad, het Netelenburchpad, Zeldertsepad en Het Derde Erf, zie klompenpaden.nl.

In de polder bij Hoogland is het landschapspad Hoogland West (4 kilometer, duur: 1 uur. Of 11 kilometer, duur 2,5 uur). Over deze wandeling is een boekje geschreven. Dit boekje is te koop bij café ‘t Hoekje in Hoogland. Dit kroegje in de polder is tevens het startpunt van de wandeling.

Eten en drinken
Een bekende plek om tijdens een fietstocht door de polder wat te eten of te drinken is de Theetuin in Eemnes. Voor adres en openingstijden, zie website. Gaat u wandelen in de polder aan de kant van Hoogland, dan is café ‘t Hoekje een leuk start- of eindpunt.

Eigenaar
Voor een deel de provincie Utrecht, voor een deel particulier eigendom

Omvang
Totale omvang bij ons onbekend.

Verklaring naam
De Eempolder spreekt voor zich: de polder bij rivier De Eem. De afzonderlijke poldernamen zullen ook verklaarbaar zijn maar de verklaringen zijn bij ons onbekend. Bijvoorbeeld polder De Haar zou kunnen verwijzen naar een ‘haar’, een hoger stuk gelegen heide. De polder Middelwijk bij Soest hoorde misschien ooit bij Huize Middelwijk. Tot 1971 lag dit huis aan het Kerkpad Zuidzijde.

Geschiedenis
De openheid is het resultaat van de eeuwenlange strijd tegen het zeewater. Het overstromingsgebied van de voormalige Zuiderzee liep van de Utrechtse Heuvelrug tot voorbij Harderwijk. Een serie waaien langs de Eem getuigt van de vele dijkdoorbraken in het verleden. Om aan de invloed van de zee te ontkomen, vestigden de mensen zich op hogere plekken in het gebied. Zo is bijvoorbeeld het vestingstadje Bunschoten ontstaan.
Vanaf omstreeks 1250 tot ver in de zeventiende eeuw is het gebied stapsgewijs bedijkt en ontgonnen in lange stroken. Dit heeft in Eemland een strak kavelpatroon opgeleverd dat nog steeds herkenbaar is. Dat geldt zeker ook voor de polder Arkemheen waar nog nooit een ruilverkaveling is uitgevoerd. De oorspronkelijke verkavelingstructuur is hier helemaal intact gebleven.

Wat kunt u in dit gebied verwachten?
Die gebieden liggen onder de zeespiegel. Bijna het hele jaar door moeten de gemalen het teveel aan water uit de polders pompen. Bij de beheersing van de waterpeilen spelen de belangen van verschillende gebruikers een rol. Boeren willen ‘s winters graag een laag waterpeil, zodat ze al vroeg in het voorjaar met hun machines het land op kunnen. Dat kan alleen als het waterschap het regenwater in de winter snel afvoert.
IVN Eemland en andere natuurorganisaties zien daarentegen liever een waterstand die hoort bij de natuur in een bepaald gebied. Wij willen het water langer vasthouden, zodat de grondwaterstand stijgt en de planten voldoende water hebben.
Voor het Waterschap Vallei & Veluwe is de functie van het gebied bepalend voor het waterbeheer. Het waterschap weegt de belangen van landbouw, bosbouw, steden, industrie, natuur, cultuurhistorie, recreatie en visserij tegen elkaar af.

Waterschap heeft oog voor natuur
Was vroeger alleen de afvoer van water van belang, tegenwoordig hecht het waterschap gelukkig ook waarde aan natuur, en cultuurhistorie. Beken, die voor een snelle waterafvoer in het verleden waren rechtgetrokken, krijgen hun bochtige karakter terug. Onderhoud van en langs watergangen gebeurt tegenwoordig zo, dat de natuur meer ruimte krijgt. Ook zorgt het waterschap voor geleidelijke overgangen van land naar water. Op diverse plaatsen zijn zijstromen gecreëerd waar bij laag water of weinig afvoer waadplekken ontstaan, waar nieuw leven kan ontstaan.

Bijzondere planten
Een groot deel van de gronden in het nationale landschap bestaat uit productieweiland. Toch komen er nog veel bijzondere plantensoorten voor, bijvoorbeeld zwanenbloem, valeriaan, kattenstaart, hemelsleutel en pijlkruid. Ook de plantensoort zulte kan worden aangetroffen. Dat wijst erop dat er nog steeds zout in de bodem zit, een gevolg van de vroegere overstromingen.

Vogels
In het vanouds open weidelandschap lang de Eem komen nog steeds grote aantallen weidevogels voor. Voor een belangrijk deel komt dit door de hoge grondwaterstand. Soorten als kievit, grutto, scholekster en tureluur zijn hier in de broedtijd volop aanwezig. In het najaar komen in de polder ook veel vogels op doortrek zoals plevieren, wulpen en snippen. Zij vinden hier voedsel en rust. In de winter zijn er veel zwanen. Verder waargenomen: zomertaling, veldleeuwerik, gele kwikstaart en kwartel. Andere vogels die in de Eempolder zijn gesignaleerd: kraaien, tjiftjaf (maatslagertje), winterkoning, wilde eend, buizerd, steenuil, bosuil en zelfs ijsvogeltjes.

Ganzen op doortrek
Na de herfst is het gebied van belang voor zwanen en ganzen uit Noord-Europa. Zij verblijven hier de hele winter om te foerageren op de graslanden. Alleen als het ook hier te koud wordt trekken ze zuidwaarts. In het bijzonder de kleine zwaan is kenmerkend voor het Eemland. Een groot deel van de wereldpopulatie overwintert in Nederland, en daarvan weer honderden in dit weidegebied langs de Eem. Rust is van levensbelang voor deze vogels.

Stukje Eempolder bij Soest overgangsgebied
Het stukje polder bij Soest is sterk beïnvloed door afzettingen van de Eem en veenvorming. Het gebied is een overgangsgebied tussen hoge zandgronden (5 meter boven NAP.) en de Eemvallei met haar klei- en veengronden (1 meter onder NAP). Aan de vegetatie is de overgang van zand- naar veen- en kleigronden duidelijk te zien. De meidoorn is bijvoorbeeld een struik die in zo’n overgangszone veel voorkomt.
De Eempolder bij Soest is tevens een zeer waardevol kwelgebied. Het regenwater dat op de hoge zandgronden van de Heuvelrug valt, komt via het grondwater aan de oppervlakte in de Eempolder. Dit noemt men kwel. Het overgangsgebied is dus een kwelzone. De kwel maakt een zeer diverse en zeldzame plantengroei mogelijk. Deze zeldzame planten worden echter bedreigd door een verlaging van de grondwaterstand in dit gebied. Juist het grondwater zorgt voor heel bijzondere waterplantjes zoals de klimopwaterranonkel.

Oranje neerslag
Vaak is in de kwelsloten van de Soester Eempolder een oranje-achtige neerslag te zien. De roestbruine laag op de bodem is veroorzaakt door ijzerbacteriën. Zij hebben het zogenaamde tweewaardig ijzer uit het kwelwater omgezet in het donkerbruine driewaardige ijzer (roest) en halen uit deze reactie de energie voor hun andere levensprocessen.
Verder lijkt het soms of er een vliesje als bij een olievlek op het wateroppervlak drijft. Dit olieachtig vliesje ontstaat door reactie van ijzer uit het kwelwater met CO2 dat in het water is opgelost.

Meer informatie
Meer informatie bij het waterschap Vallei & Veluwe en op de site van Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland.
Verder lezen?
Bezoek voor een prachtige uiteenzetting over de historie van de Eemvallei eens de website van de  Stichting tot behoud van de Eemvallei en lees daar eens een stukje uit het e-book

foto: Adri Visch.