De rijkdom van de Gooise Heemtuin

Heemtuin blog

Tekst en fotografie Wouter Nugteren

Augustus 2021

De IVN Werkgroep Heemtuin Educatie werkt nauw samen met de Stichting Wilde Planten Blaricum. De bijna 2000 m2 grote heemtuin kent dankzij haar miniatuur Gooise landschapjes, een grote verscheidenheid aan flora en fauna. Met informatiepanelen en steeketiketten bij bloeiende planten geven wij, ook als wij niet zelf aanwezig zijn, een actueel beeld van wat er groeit en bloeit. Van eind maart tot en met eind oktober werkt de werkgroep op woensdagochtenden aan het onderhoud. Belangstellenden zijn welkom voor een rondleiding, om rond te kijken of om gezellig mee te werken. Op verzoek verzorgt de werkgroep rondleidingen voor groepen. In de wintermaanden wordt er niet gewerkt. De tuin is het gehele jaar vrij toegankelijk. De Gooise Heemtuin is te vinden aan de Woensbergweg, naast de gemeentelijke begraafplaats van Blaricum. De tuin is voor rolstoelen beperkt toegankelijk.

______________________________________________________________________________

Heemtuin blog 04

Het waren gigantische regenbuien die de afgelopen tijd over de heemtuin trokken. Al dat regenwater plus de relatief warme buitentemperatuur gaven een boost aan de groei, vooral van wilde grassen. Met name Kweekgras reageerde buitensporig. Op het kalkterreintje grepen ze hun kans na het uitbloeien van het dominante Cipreswolfmelk. Vooral kleine planten bleken moeilijk tusen de grassen terug te vinden.
Het grote informatiepaneel bij de entree van de tuin leek de winter en het vroege voorjaar goed te hebben doorstaan. Toch stond het bord halverwege de lente wankel op de poten. Bij nader inzien bleken die volledig te zijn doorgerot. Door hergebruik van delen van het het oude bord en het ‘spalken’ van de twee oude poten met stevige hardhouten balken hebben we het bord gerepareerd en staat het weer stevig op ‘eigen benen’. Voorzien van informatieve teksten en nieuw aangeschafte zoekplaten is het in gebruik genomen

De heemtuin biedt door haar inrichting met diverse Gooise mini-landschapjes (zie de plattegrond) een grote verscheidenheid aan habitats voor planten. We houden van de natuur, van planten. Wie goed en geinteresseerd waarneemt kan er leuke ontdekkingen doen. Als je de tuin in alle rust benadert blijkt de verscheidenheid in soorten ongedacht groot. Al met al tellen we ruim 230 soorten. De Gooise natuur is nog steeds rijk. De steeketiketten, her en der in de tuin geplaatst, helpen je op weg, het hele bloeiseizoen door. Leuk is ook het volgen van de dynamiek van het jaargetijde. Als vrijwilligers besteden we daar aandacht aan. En als IVN-ers dragen we ons enthousiasme graag over aan het publiek.
Na het ingaan van de Coronamaatregelen is het bezoek aan de tuin flink toegenomen en hebben we ook vaker direct contact met onze bezoekers. Dat is een winstpunt.

Vingerhoedskruid op de Humuswal	Blaassilene
Beemdkroon met Grote rupsendoder	Heelblaadjes
Klein geaderd witje op Koninginnekruid	Blauw glidkruid
Zwarte toorts	Betonie
Brede wespenorchis	Rietorchis
Steenanjer	Wilde marjolijn
Wilde aardbei (heel lekker)	Struikheide aan de rand van de leemkuil

In 2017 vierden de Gooise afdelingen van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) en IVN Natuureducatie hun jubileum met respectievelijk 100 en 50 jaar. De feestvierders tracteerden de Gooise Heemtuin op een indrukwekkend insectenhotel. Voor de Gooise heemtuin was het een waardevolle aanwinst en voor de wilde bijen in de tuin een geweldige opsteker. Na een wat moeizame start in haar eerste jaar is het bouwsel geweldig in trek.

Heemtuin blog 04

Als werkgroep IVN Heemtuin Educatie gaat onze aandacht verder dan wilde planten. Veel soorten dragen bloemen en daar komen uiteraard insecten op af. Ze horen er dus bij. Zodra de zonnewarmte voldoende vat heeft op de heemtuin, komen als bij toverslag warmte minnende soorten tevoorschijn: vlinders, (wilde) bijen, zweefvliegen en zo meer. Als de Cipreswolfsmelk bloeit en wat later in het seizoen het Stijf havikskruid delen van de tuin in een gele gloed zet, dan zal je je verbazen over de insectenrijkdom met hun ongelofelijke kleurenspectrum. Maar als de zon even de andere kant op kijkt zijn ze ineens weg. Spoorloos.

Vrij vroeg in het voorjaar inspecteren de eerste bezoekers het insectenhotel. De grote algemeen voorkomende Rosse metselbij (foto rechts) is een van de eerste soorten van het voorjaar. Hij broedt graag in het insectenhotel en kiest daarvoor de grootste gaten of holle rietstengels uit. Daar is een zeker risico aan verbonden want de Grote bonte specht, bij ons altijd in de buurt, kan zo makkelijk bij zijn snackje komen. Heel wat voorgeboorde broedholletjes hebben ze al opengehakt. Zo gaat dat in de natuur.

Bezoekers die in toenemende mate gebruik maken van de diensten van ons insectenhotel zijn Tronkenbijtjes. Het zijn zeer bewegelijke diertjes (4-11 mm) en volkomen ongevaarlijk. Van nature broeden ze in holle stengels en in dood hout. Dan is de stap naar een insectenhotel niet groot. In een zonnige tuin hebben ze een duidelijke voorkeur voor een goed geplaatst insectenhotel.
Op een zonnig moment zie je ze vaak bij bij tientallen tegelijk rond de nestopeningen zwermen. Het is heel leuk om ze van nabij te bestuderen, ze zijn niet lastig en trekken zich niets van je aan. Voor hun broedhol hebben ze stuifmeel nodig, bij voorkeur van composieten. Ze kruipen langs en tussen tussen de meeldraden om met hun buikschuier zo veel mogelijk stuifmeel te verzamelen. Met de buit vliegen ze naar huis, in dit geval een holte in het insectenhotel. Als de eieren zijn gelegd verzegelen ze de nestopening.
Een wilde bijensoort die veel lijkt op de Tronkenbij is de Klokjesbij, die ook gebruik maakt van het insectenhotel. De buikschuier van de Tonkenbij is geel en die van de Klokjesbij wit. Beide soorten gebruiken stuifmeel, zandkorrels en boomhars om de nestopening af te te sluiten.

Tronkenbij verzamelt stuifmeel
Oud nest wordt schoongemaakt	Verzegelde nestopening
Goudwesp	In de volle zon

Ons insectenhotel trekt ook parasitaire soorten aan. We zien er soms onschuldig ogende beestjes rondscharrelen die geïnteresseerd toekijken hoe andere wilde bijen hun hotelkamers inrichten en er eieren leggen. Wilde bijen zijn toegewijde ouders die hun nageslacht de best mogelijke start in het leven willen geven! Er zijn al zo veel bedreigingen. Maar die toeschouwers zijn zo onschuldig niet. Ze wachten op het beste moment om in te breken om er hun eigen eieren stiekem bij te leggen. Vanwege hun gedrag worden ze wel Koekoeksbijen genoemd. Eenmaal uitgekomen vreten de parasitaire larven het levende broed van hun gastouders op.

Een parasitaire soort die we regelmatig bij het insectenhotel tegen komen, is de Gewone goudwesp (Foto boven links en rechts). Op het eerste gezicht lijkt het een vrij kleurloos en onopvallend beestje, maar wacht tot hij in direct zonlicht komt! Dan iriseren zijn kleuren fel op en kijken we naar een stralend juweel met metallic groen, rood en blauw. De Goudwesp is op dat moment wat mij betreft het mooiste insect dat we in Nederland kennen!

Wie de Hongerwesp ziet (10 soorten waarvan 7 zeldzaam) kan zich iets bij die naam voorstellen. Het is een merkwaardig gevormd anorexia-achtig insect met een zeer lange legboor. Opvallend is dat het achterlijf vast zit aan de bovenkant van de borst. Vliegen doet hij uiterst fragiel en stuntelig, wat doet denken aan machteloos gezweef.
De muurwesp is een sluipwesp die wat weg heeft van een alledaagse wespensoort. Het beest vangt rupsen van nachtvlinders en sleept die naar een stenen- of houten holte om deze samen met een ei in te metselen. Zijn eigen parasiet is de Goudwesp.

Hongerwesp	Hongerwesp
Muurwesp	Dagpauwoog kijkt toe.

Agrarische ondernemers uit Blaricum organiseren op zondag 5 september de ‘Fietstocht van Erf tot Meent’. De tocht is van 11.00 tot 16.00 uur. Start in het Oude Dorp bij zorgboerderij ‘t Werckpaert en voert via diverse bezienswaardigheden naar de Bijvanck en de Blaricumse Meent. Deelnemers kunnen desgewenst op ieder gewenst punt in de route starten. De organisatoren zorgen voor nadere gegevens in de lokale en sociale media en voor folders. In de route zijn ook bijenschans Steegland en onze Gooise Heemtuin opgenomen, waar de werkgroep IVN Heemtuin Educatie present zal zijn en samenwerken met de imkers.