Verslag thema-avond:

De Spreeuw

Verslag thema bijeenkomst “De Spreeuw”
in De Huve in Eibergen
op 10 april 2024

Kevin vertelt vervolgens dat hij zich heeft laten inspireren door de literatuur en door de componist Mozart Wolfgang Amadeus. Deze beroemde componist had de tamme vogel in 1784 in een winkel in Wenen gekocht en deze spreeuw kon práchtig muziekstukken van hem fluitend imiteren…of imiteerde de componist de vogel? Wie zal het zeggen…

Vervolgens zet Kevin ons aan het werk; onder begeleidende muziek mogen we op onze telefoon noteren wat we zien wanneer we aan spreeuwen denken. Grote groepen spreeuwen die samen vliegen; mooie kleuren; trekvogels; mooie vormen in de lucht oftewel een spreeuwenballet; veel lawaai; blauwe eitjes; scherpe snavels; zangtalent; imitator; metallic kleuren etc. Veel verschillende beelden dus…En dan te bedenken dat The Starling, zoals hij in het engels wordt genoemd, Amerika’s meest gehate vogel is…Dat komt omdat de vogel enorme overlast kan geven.

Er zijn wereldwijd 110 soorten spreeuwen maar er komen 3 soorten voor in Europa.

De roze spreeuw is een zangvogel uit de spreeuwenfamilie, maar uit diverse onderzoeken blijkt dat hij niet binnen het geslacht Sturnus thuishoort. De zwarte spreeuw (Sturnus Unicolor) zien we in Spanje, Portugal, de eilanden als Corsica en Sardinië. En de gewone spreeuw (Sturnus Vulgaris) , dat is onze spreeuw, die zien we ook in Nederland.

In Engeland heeft onderzoek aangetoond, dat er vanaf 1967 tot 2015 een daling van spreeuwen is geconstateerd van wel 87%. Hoe is dit cijfer in Nederland?
Tussen 1980 en 2020 ging het redelijk goed met de spreeuw, er was zelfs sprake van een behoorlijke stijging van niet-broedvogels. Na 2015 zien we dit veranderen. Na deze periode staat de spreeuw bij Tuinvogeltellingen niet meer in de Top 10, maar op de 11 e plek. Volgens Kevin is het daarom moeilijk te zeggen hoe het daadwerkelijk gaat met deze vogel in Nederland.

Kathryn Arnold, Professor aan de University of York in Engeland heeft onderzoek gedaan naar spreeuwen. Het bleek dat er medicijnresten van het anti-depressie middel Prozac werden gemeten in spreeuwen en wel tot 5% van de menselijke dosis…! Dat heeft enorme consequenties voor het welzijn en het gedrag van de vogel. Denk aan verminderde eetlust en een verminderde interesse in het andere geslacht.

Hoe ziet de spreeuw eruit? Carl Linnaeus heeft de spreeuw beschreven: Sturnus Vulgaris, betekent Ster, want dat is de vorm van de spreeuw in de lucht en hij heeft kleine opvallende witte stipjes op het uiteinde van de veren. Broedkleed zwart gekleurd met groene, paarse en blauwe kleuren. Volwassen spreeuw en jong verschillen van kleur.

Waar zit de spreeuw wel en waar niet? Spreeuwen komen oorspronkelijk voor in Europa, Azië en Afrika. In 1862 namen de Engelsen spreeuwen mee naar Nieuw- Zeeland en Australië. Verder komen ze ook voor op de Fiji eilanden, Zuid-Afrika, Jamaica en de VS. En over de Verenigde Staten is een mooi verhaal te vertellen volgens Kevin. Dat gaat als volgt:

In 1871 werd door Eugene Schieffelin, een apotheker in New York, een Acclimatisation Society opgericht. Planten en dieren zouden naar het nieuwe land gebracht worden. En álleen vogels, die genoemd werden door William Shakespeare, in zijn toneelstukken, mochten ingevoerd worden. Dat waren vinken, veldleeuwerikken, nachtegalen en dus ook ‘The Starling’, de Spreeuw. In 1890 liet hij 60 spreeuwen los in New York Central Park, in 1891 waren dat er 40 , waarvan er 1 broednest met succes uitkwam.

En er is nog meer te vertellen over William Shakespeare….

Shakespeare en de Spreeuw

In 1596 verscheen het toneelstuk van Shakespeare: Henry IV. Daarin komt de Engelse ridder Hotspur in opstand tegen koning Henry IV. Hotspur’s zwager, Mortimer, is gevangen genomen door rebellen. Henry IV weigert losgeld te betalen voor Mortimer om hem vrij te krijgen. Hotspur neemt het de koning kwalijk dat hij Mortimer niet helpt en de heren krijgen ruzie. Waarop Hotspur zegt: ‘I’ll have a Starling shall be taught, to speak nothing but ‘’Mortimer, Mortimer”. (vertaald : “Ja, ik koop een spreeuw en die leer ik dan alleen het woord Mortimer”.)

Tsja, een spreeuw is een meester in het nabootsen van zang en geluiden.

Wat weten we nog meer over de spreeuw? Het is een dierlijke indringer, agressief, een alles-eter, niet kieskeurig, sexueel actief na 9 maanden met mogelijk meerdere broedsels per jaar. Er zijn 200 miljoen spreeuwen in Amerika, maar ze zijn niet geliefd daar. Vogels zijn beschermd in de VS, maar spreeuwen niet, ze zijn daar vogelvrij. Overigens is het nog niet gelukt om spreeuwen uit te roeien in de Verenigde Staten. Ze worden daar als invasieve exoten gezien.
Naturalis evolutiebioloog Menno Schildhuizen publiceerde onlangs een boekje over evolutie van soorten die samenleven met de mens. En hij waarschuwt dat we voorzichtig moeten zijn met het verwijderen en bestrijden van exoten. Wanneer je gaat bestrijden, vertraag je het proces van aanpassing. De exoten krijgen vanzelf natuurlijke vijanden. Inheemse soorten hebben tijd nodig om eraan te wennen. Dus laten gaan is het advies. Door bestrijding vertraag je het evolutieproces. Uiteindelijk worden ze allemaal onderdeel van het ecosysteem.

Een oude bok lust nog wel een jong groen blaadje…

Nou dat gaat niet op voor de Spreeuw. Mannetjes spreeuwen versieren het liefst oude vrouwtjes spreeuwen. En andersom. Waarom? Mannetjes zowel als vrouwtjes kiezen een partner met een flinke onderkin, met glanzende keelveren.
Lange keelveren krijgen ze pas na een paar jaar en dan staat dat voor bewijs van goede genen. Met mooie zang verleiden de mannetjes de vrouwtjes. Ze versieren hun nestholen met jonge blaadjes en…. bloemetjes.

Spreeuwen zijn slim: ze kiezen niet zómaar de bloemblaadjes, nee, de bloemblaadjes zijn geplukt in de buurt van holen van de bosmuis. Op de muis overwintert de roofmijt, die leeft dan van muizenbloed. In het vroege voorjaar verplaatst de roofmijt zich naar de bloemen, waar ze kunnen overleven op het stuifmeel. Op jonge spreeuwenbabies zitten vaak bloedluizen. Het is dus heel erg fijn wanneer de roofmijt dan de bloedmijt op de jonge spreeuwen eet.
Spreeuwen ‘weten’ dus dat de urine van de bosmuis hun jonge nest tegen bloedmijt kan beschermen. Slimme vogel.

Waar nestelen spreeuwen? Spreeuwen nestelen zich in spreeuwenpotten, nestkasten, in buizen, in het hoge gras, konijnenholen, eksternesten, onder dakpannen, en zelfs in schapenvachten, jawel! In Amsterdam heb je de Spaarpotsteeg. Vroeger heette dat de Spreeuwpotsteeg. Dat zijn nestkasten gemaakt van potten klei, waar vroeger de spreeuwen in nestelden. Rond 1700 werden ze daar opgehangen. De ouders nestelden dan daar en de jonge spreeuw kon er dan niet meer uit en werd dan vervolgens opgegeten, ging in de soep!

De Lengte van een spreeuw is gemiddeld 21 cm, gewicht; 70 tot 90 gram. In het wild wordt hij van 1,5 jaar tot 2, 3 jaar oud. Maar er zijn ook spreeuwen ontdekt met een leeftijd van 22 jaar en 11 maanden. De eieren zijn lichtblauw, groenblauw van kleur en komen na 2 weken broeden uit. Spreeuwen doen aan synchroonbroeden, dat wil zeggen dat ze overal in Nederland vrijwel gelijktijdig een nest bouwen en hun eerste ei op dezelfde dag leggen. In Nederland is er kans op 2 broedsels. Spreeuwen hebben een spitse snavel waarmee ze goed kunnen jagen. Ze eten engerlingen, meikevers, emelten, langpootmuggen, wantsen, micro-nachtvlinders, besjes van planten.

Hun vogeltrek is de Kikkersprongmigratie: van Noord Europa, naar Midden Europa en Zuid Europa. In de winter komen er in Nederland ook veel spreeuwen voor. Dit zijn de spreeuwen die uit noordelijke en oostelijke streken komen overwinteren. Dus je ziet een opschuiving van de migratie beweging, iedere spreeuw trekt een beetje. De spreeuwen uit Finland trekken naar Rusland, die uit Rusland gaan naar de Baltische staten, de spreeuwen daar weer naar Polen. In Zweden vertrekken ze naar Denemarken. De Duitsers naar Nederland en de Britten blijven zitten.

In augustus en september gaan de spreeuwen in de rui…en komt er weer een nieuw verenpak tevoorschijn. (Ter vergelijking: 3000 veren voor een spreeuw; 25.000 veren voor een zwaan; 8000 veren voor een kip).

De spreeuwen van Perdeck

Eind jaren ’40, begin jaren ’50 deed Alexander Perdeck, toenmalig hoofd van het Vogeltrekstation een experiment met geringde spreeuwen. Het ging om verplaatsingsproeven. Hij ving 11.000 spreeuwen, verplaatste een deel naar Zwitserland om te ontdekken hoe dat de trek van de vogels zou beïnvloeden. Het bleek dat de oudere vogels op ervaring vliegen en naar de plek vlogen van het jaar daarvoor. Zij corrigeerden dus voor de verplaatsing. De jonge vogels bleken de originele trekrichting te volgen en kwamen dus een stuk zuidwestelijker uit.

Het moderne onderzoek wordt gedaan door middel van het ICARUS-zendertje (International Coöperation for Animal Research Using Space). Zij maken gebruik van het International Space Station, ISS. De vogels krijgen een zendertje op hun rug en zo proberen de onderzoekers meer informatie te krijgen over de trekroutes van de vogels.

Tot slot: Het Spreeuwenballet

Iedereen kent de práchtige wolken van spreeuwen die heel indrukwekkend zijn en mooie vormen kunnen aannemen in de lucht. Je vraagt je af hoe dit mogelijk is, zonder dat de vogels op elkaar botsen en waarom doen spreeuwen dit?
Spreeuwen hebben op deze manier informatie overdracht met elkaar, het is een manier om predatoren te vermijden, het brengt hen naar voedselplekken én het verbetert hun thermo regulatie. De mannetjes in het midden, de jonkies en de vrouwtjes aan de rand.