Verslag IVN NMA Lezing Trekvogels op dinsdag 24 oktober 2023

Op dinsdag 24 oktober 2023 is de zaal van Kulturhus Vorden gevuld met zo’n veertig toehoorders voor de lezing van Tim van Alen over trekvogels en wel in het bijzonder de trek van bosvogels.Uiteraard eerst een kopje koffie voor we beginnen.

Er zijn IVN leden aanwezig, maar, zoals bij hand opsteken blijkt, de meerderheid zijn (nog) geen lid.

De gemiddelde leeftijd van de aanwezigen was ergens boven de zeventig jaar.

Alie Arfman leidt de spreker in en hoopt dat de avond aanleiding mag zijn om lid te worden van het IVN. De definitie van vogeltrek is: een vogel die zijn broedgebied verlaat.

Tim begint te vertellen, met in het kort wie hij is. Veertig jaar oud is hij zijn hele leven al geÏnteresseerd in de natuur en in het bijzonder in vogels. Na een opleiding HBO natuur en bosbeheer, reisde hij de hele wereld rond om de vogeltrek te bestuderen. Hij werkt als bosbeheerder in Apeldoorn en geeft advies over Wilde Flora. Hij woont in Harfsen en werkt dus op de Veluwe. Ook is hij al tien jaar IVN gids.

Tim geeft een kort overzicht over de inhoud van het programma deze avond, waarbij de vogeltrek van bosvogels het onderwerp is.

Waarom trekken vogels eigenlijk weg?

Jaarlijks trekken zo’n twintig miljard vogels weg, waarvan de helft terugkeert. Er zijn verschillende trekroutes over de hele wereld. Met vele plaatjes maakt Tim deze avond aanschouwelijk, zo ook een mooie foto van de trekroutes over de hele wereld. Zo zitten wij hier in Nederland op de Oost Atlantische vogeltrekroute. Een filmpje maakt de afstanden aanschouwelijk. De fluitzwaan trekt 6000 kilometer, de wilde zwaan 1200, de pijlstaart 9000, de kanoet 16000 en  de tafeleend 7500. Er zijn 11.000 soorten vogels, waarvan 40% trekvogels. De afstand varieert tussen enkele honderden meters tot 10.000 kilometer. Er zijn drie “typen”vogels: de trekvogel bijvoorbeeld de wielewaal, de deeltrekker zoals de vink en de standvogel: de grote bonte specht, uilen en de huismus.

De wielewaal vliegt van Europa helemaal naar Zuid Afrika.

De tweede vraag die aan bod komt is: hoe is de vogeltrek ontstaan?

De reden zijn de Ijstijden. Er zijn twee theoriën. De eerste is dat alle vogels van oorsprong tropische voorouders hebben en veel familie in de tropen hebben, zoals zichtbaar is in de mooie gele kleur van de wielewaal. Tienduizend jaar geleden schoof de IJstijd naar het Noorden, waardoor er volop voedsel, lees insecten waren in het Noorden en een ander voordeel was dat de de dagen in het Noorden langer zijn en tjiftjaf en wielewaal naar het Noorden vlogen. De andere theorie is dat door de IJstijden de vogels naar het Zuiden moesten, zoals koolmees, merel, vink, pimpelmees, kruisbek, goudhaantje en daarna terugkeerden naar het Noorden. De belangrijkste motivatie is de aanwezigheid van voedsel in een gebied (in de winter zijn er in Nederland geen insecten ) en het veilig kunnen broeden. Vogels hebben elk jaar dezelfde jaarcyclus. Zomer: voortplanting, herfst: trek naar het Zuiden, winter: overwinteren en in de lente de trek naar het Noorden.

Hoe vinden vogels hun weg?

Met kleine zendertjes op de vogel wordt hij gevolgd. Recordhouder zijn de Noorse stern, die 96.000 kilometer per jaar vliegt. De Indische gans is recordhouder met hoogte vliegen, vliegt qua hoogte een op 7300 meter.

De rosse grutto vliegt in acht dagen van Alaska naar Nieuw Zeeland, waarbij steeds een hersenhelft slaapt en de ander waakt. De vogel met de kortste trekroute is de blue grouse, die zich slechts driehonderd meter verplaatst.  Er zijn een aantal manieren waarop de vogel kan navigeren tijdens de trek: een intern kompas/klok, die zich oriënteert op de stand van de zon. Herkenningspunten in het landschap. Opvangen van gepolariseerd licht. Oriëntatie op de sterren, zoals de poolster. Het magnetisch veld rond de aarde. Vogels zijn ouder dan de mens en hebben de tijd gehad om zich aan alles aan te passen.

In Europa zijn de belangrijkste trekvogelroutes: 1. de Scandinavische route via Denemarken. 2. via Italië 3. via Griekenland en Cyprus 4. via Gibraltar,de meest gekozen route.

De bonte vliegenvanger geeft Tim als voorbeeld.

Hoe kunnen we deze volgen? Door ringonderzoek. Er zijn in Europa vele ringstations waar dat gebeurd. GPS tracking is een ander manier. Zo kunnen momenteel op grauwenkiekendief.nl/volg-rode wouwen 22 rode wouwen worden gevolgd online. De VPRO maakte een mooi programma over de trek: Nederland van Boven. Voorts zijn er in Nederland zeven honderd telposten, zoals hier bij de Hoge Weide, ook voor de leek interessant om een keer mee te kijken. SOVON verzamelt al deze gegevens. Nog een volgmethode is de radar, bijvoorbeeld bij de kraamvogeltrek.

Inmiddels zijn we na zoveel interessante informatie wel toe aan een kopje koffie en een gesprekje her en der.

Vogelquiz en Vogelbescherming

Weer geheel hersteld gaat Tim na de pauze door met een vogelquiz, waarbij we moeten raden of een vogel een trek- of standvogel is: bonte vliegenvanger (ja) wespendief(ja)zwarte specht (nee)kuifmees(nee)zwartkop(ja)fluiter(ja)bosuil(nee)grauwe vliegenvanger(ja)tjiftjaf(ja).

Het laatste deel van deze avond vertelt Tim over de Vogelbescherming en hoe belangrijk deze is.Vogeltrek is zeker niet zonder risico. Er zijn vele gevaren zoals: verlies van de broedplek, windmolens, ongelukken bijvoorbeeld hoge gebouwen, ziektes, klimaatverandering, pesticiden in de landbouw, jacht bijvoorbeeld op Malta grootschalig en predatie door roofdieren zoals de boommarter.

Voor de trek eet de vogel zoveel dat zijn gewicht verdubbeld, na afloop is zijn gewicht minimaal.

Natura 2000 zorgt al dertig jaar voor beschermde natuurgebieden, waardoor 1400 soorten wilde dieren en planten en 460 soorten vogels. In Nederland is 14,7% beschermd.

Nederland is zowel het eindpunt voor trekvogels, de tussenstop en het vertrekpunt voor de trek.

Kustvogels en bosvogels verschillen in trek: kustvogels vliegen in groepen, waardoor ze 20% minder energie gebruiken en nemen hun jongen mee (maar niet mee terug) en vliegen vaak hoog. Bosvogels vliegen meest alleen, de jongen moeten zelf hun weg vinden en vliegen laag bij de grond.

Op Birdingplaces.eu kun je vogelgebieden opzoeken bij jou in de omgeving, zoals bij ons het Grote Veld en de kring van Dorth.  In het Grote Veld zijn veel kepen en kramsvogels, met name in de beukenlanen. Vogelbescherming geeft het zeer interessante blad Vogels uit en is gevestigd in Zeist.

Bossen zijn nooit leeg. Het hele jaar zijn er vogels. Er trekken veel weg, zoals wespendief, fluiter en wielewaal, maar er komen er ook veel zoals de pestvogel, kramsvogels, sijs, kruisbek, havik, zwarte mees, koperwiek en keep.

Interessante sites tot slot: waarneming.nl, vogelskijken.nl, trekteller.nl

We zijn aan het eind gekomen van deze boeiende avond en Alie Arfman bedankt Tim van Allen en vertelt dat het haar in het begin niet meeviel om een lijster van een kramsvogel te onderscheiden, maar dat het inmiddels wel lukt. Oefening baart kunst, zeker bij het vogels kijken.