Michiel Schaap over water en droogte

De zaal in het Stadhuus in Lochem is op deze avond dinsdag 27 februari weer goed gevuld met zo’n veertig belangstellenden voor de IVN lezing van boswachter Michiel Schaap over water. Uit het programmaboekje: ‘Water.. je kunt er niet omheen of je hoort er wel een nieuwsitem over. In de winter stijgt het water te hard, maar in de zomer hebben wij juist een tekort. Welke ecologische gevolgen heeft dit nu precies? Waarom is het zo belangrijk dat we zuinig zijn op het water dat we hebben en hoe maakt de natuur hier gebruik van?  Michiel Schaap is boswachter ecologie bij Natuurmonumenten en natuurfotograaf en zal  zijn eigen natuurfoto’s laten zien.’

Michiel wordt geïntroduceerd door zijn dochter Sanne Schaap, die binnen IVN-NMA zowel bij de Verenigingsavonden als de Jongerenprojectgroep actief is. Zij vertelt dat haar vader het zal gaan hebben over: waterzorgen en zorgen voor water.

Michiel vertelt daarop iets kort iets over zichzelf: opgegroeid in Amsterdam, kwam hij in 1991 te wonen aan de Berkel in Lochem en ging werken voor het waterschap Rijn en IJssel voor het gebied rondom Lochem. Dat deed hij 27 jaar, waarvan de laatste twaalf jaar bij de ecologengroep. Het accent lag daarbij op vismonitoring en beekherstelprojecten. De afgelopen 6 jaar is hij werkzaam als boswachter ecologie bij Natuurmonumenten in de Achterhoek.  Hij bereidt ons erop op voor, dat het een beetje treurige avond zal worden: door de klimaatveranderingen is er veel droogte gekomen in de zomers, met name de laatste zes jaar, waardoor beken droog komen te staan en bomen afsterven. Michiel maakt zich met name zorgen over het langzame tempo waarmee tegenmaatregelen worden genomen. Zijn passie is natuurfotografie en hij verblijdt ons dan ook met een grote serie prachtige natuurfoto’s.

Stroomgebieden

Op de eerste foto’s staan landkaarten van de Achterhoek met de stroomgebieden van de IJssel en Berkel, vroeger en nu, er zijn grote verschillen te zien in de loop van de rivieren in de tijd. Bijvoorbeeld in de 13^e eeuw had de Berkel een geheel ander stroomgebied. Een volgende dia laat ons het extreme watertekort zien, met name in de jaren 2020-heden bij de Rijn en de IJssel. Er was een extreme droogte met wel 380 millimeter tekort aan water. De zomers zijn  zeer droog, maar ’s winters is er juist een teveel aan water, zoals we recent deze winter mochten zien: de IJssel extreem buiten zijn oevers, zelfs de bossen en weilanden stonden deels onder water. De zeespiegel blijft stijgen en een Elfstedentocht kunnen we wel vergeten.  Ingezoomd wordt op de Baakse beek: een karper die boven water komt. In de zomer staat de Baakse beek helemaal droog.

Fraaie foto’s volgen van een bittervoorntje die een mossel gebruikt voor ei-afzet , een ijsvogel die een vis oppikt onder water. Een opsomming volgt van landelijke ecologische schade: veenafbraak, verdroging trilveen, vochtige duinen, bossen, watertemperatuur, weidevogels, orchideeën, heide, vissen, amfibieën, heidevlinders, bodemleven zoals schimmels en bacteriën. Natuurbranden, waterkwaliteit, exoten (die doen het juist goed) en boomziekten. Er volgen plaatjes van een gezonde beek met donderpadden. Deze verdedigen hun eigen territorium. De beekprik, gefotografeerd in een beek bij Winterswijk heeft geen kieuwen, maar zeven “gaten”. Ze zijn eerst zes jaar een larve en sterven na de paring. Door verdroging nu, verdwijnt de beekprik.

Gevolgen van droogte

Een fraaie bosbeekjuffer, geheel blauw, wordt getoond: ook deze sterven uit door de verdroging: de laatste zes jaar stonden de beken geheel droog! Als maatregel worden er nu refugia’s aangelegd, opvangbekkens voor water. Bij Hackfort is door de droogte veel boomsterfte: “de totempalen”blijven staan  voor insecten, spechten en vleermuizen. Beuken gaan ten gronde. Het idee wordt geopperd om bomen uit Zuid Europa te gaan planten, die nu hier zouden kunnen aarden. Veel schade wordt aangericht door de Letterzetter en de Bastkever: honderden hectares lariks  en fijn spar gaan ten gronde. Een gevolg hiervan is dan bijvoorbeeld weer dat de zwarte specht in de problemen komt. De specht brengt zijn jongen groot in een uitgekapt hol, dat eerst is verzwakt door schimmels, zoals de oesterzwam. Ook de kruisbek staat onder druk. Het wordt nu wel echt treurig: bij huize Dorth staan de poelen droog, alles wat er in zat is kapot. De kamsalamander verdwijnt, padden verdwijnen, de groene en bruine kikker is met de helft gereduceerd en ook de keizerslibel heeft te lijden. Toch ook weer een keerzijde met wat hoop: de dassen zijn weer toegenomen, gaat juist beter. Het zijn nachtdieren en bij Hackfort is een burcht te zien. Hun voedsel bestaat voor 70% uit wormen . We krijgen een leuk filmpje te zien van spelende dassen. Door verdorring van de heide verdwijnen veel vlinders, zoals het heideblauwtje en gentiaanblauwtje. Na zoveel somber nieuws zijn we wel aan koffie toe en is het pauze.

Weer opgeknapt gaan we na de pauze  en een gezellig praatje, weer verder met het Korenveen, een hoogveen bij Winterswijk. Veen moet nat blijven, anders gaat het oxideren. Mooi nieuws is dat in het Korenburgerveen kraanvogels zijn, die er ook broeden. Helaas is er dan weer een vos, die de jonge kraanvogels opeet. Het aloude adagium van de natuur: eten of gegeten worden. Door de droogte nemen vlinders af: de veenvlinders, het veenhooibeestje en de zilvermaan. Ook de speerwaterjuffer en de witsnuitlibel nemen af.

Maatregelen tegen verdroging

Wat kan er gedaan worden aan maatregelen om de droogte tegen te gaan? Er kan land worden aangekocht om kwelwater op te vangen. Langs de Baakse beek worden landgoederenzones aangelegd om de waterstand te versterken. Water kan worden vastgehouden in waterbekkens in het voorjaar. Rabattenbossen kunnen in de winter met water worden gevuld, zodat bosanemoon, salomonszegel, dalkruid en sleutelbloem genoeg water krijgen in het voorjaar. We zien als voorbeeld Beekvliet, waar een bosrijke kwel met mooie flora te zien is. Niet alles is logisch: hoewel de boomkikker door drogen poelen in aantal afnam en ook de vissen stierven, zijn er nu toch weer veel boomkikkers.

Er volgt een lijst met maatregelen, die verder genomen zouden kunnen worden: water vasthouden in retenties, het waterpeil verhogen door stuwen, water opslaan in de bodem, logisch grondgebruik, minder beregeningen, drinkwaterontrekking, minder naaldhout, hout juist in beken toestaan enz.

De vraag wordt gesteld: Van wie is water eigenlijk? Van het Waterschap? Van de boer? Van de natuur? De laatste dia laat een fraaie bever zien in de Baakse beek, waarna een welgemeend applaus volgt voor deze weer boeiende, hoewel wat treurig stemmende  lezing.

Na nog enkele vragen te hebben beantwoord van het genre “de boer wil 1 maart het land op, hoe zit dat?” bedankt Alie Arfman Michiel Schaap.