Muzikaal vechten en flirten: de taal van zangvogels
7 april 2015
Meestal ben ik geen vroege vogel, maar deze week was ik twee keer om 7 uur ‘s morgens in het Vondelpark. Op dat tijdstip is het daar nu één groot muzikaal feest: het dageraadkoor. De meeste vogels staan aan het begin van de lente (het voortplantingseizoen) stijf van de hormonen. Dat zorgt er voor dat zij een territorium bezetten en op zoek gaan naar een partner. Om het gekozen gebied te verdedigen en om een vrouwtje te versieren leggen zij hun zangtalenten aan de dag: menig vogel blijkt een groot virtuoos. Vanaf een aantal zangposten aan de rand van het territorium laten zij hun liederen klinken. Op deze – voor ons mensen chique – wijze, vertellen ze de buren ‘op te donderen’. Muzikaal schelden dus. Ook is er sprake van muzikaal verleiden: mannetjes brengen hun soms luide, soms zachte minneliederen ten gehore.
Thuis (zelfs in de slaapkamer) hoor ik een koolmees: taTIE taTIE taTIE taTIE taTIE, klinkt het indringend. Het lijkt op de sirene van een politieauto en ook wel op een fietspomp. De koolmees kent slechts twee tonen (die een terts van elkaar verschillen), maar met die twee bedenkt hij heel veel verschillende deuntjes. TIETIEtu TIETIEtu TIETIEtu TIETIEtu of tietieTA tietieTA tietieTA of TIEtu TIEtu TIEtu TIEtu TIEtu om een paar motieven te noemen, maar er zijn er nog veel meer. Na zo’n riedel is hij even stil en dan herhaalt hij diezelfde riedel. Dat kan lang doorgaan. Na een tijdje gaat hij over op een ander motief, maar altijd klinkt het hard.
Buiten hoor ik een merel. Ik kijk omhoog, en ja hoor: uit volle borst zingt hij op de nok van het dak. Zijn stem is warm met heldere klanken en hij zingt in een rustig tempo. Het lied van een merel is melodieus en op menselijke toonhoogte. Het deuntje laat zich goed noteren op een notenbalk en is dan ook eenvoudig na te fluiten. Maar hij kan jou ook nafluiten! Soms ben ik in dialoog met een merel: ik fluit een riedel, dan is het even stil (alsof de merel nadenkt), dan fluit hij me na, daarna fluit ik weer een riedel en doet hij mij weer na. Dat gaat zo een tijdje door. Heel intiem. Als of ik een duet met hem zing. Voor de merel hoef je trouwens niet vroeg op: hij zingt ook graag aan het eind van de dag, liefst boven op een dak of hoog in een boom.
Bij het Vondelpark aangekomen declameert een roodborst vanuit de tuin van Villa Betty uitbundig zijn melancholische lied. Het begint vaak met een scherpe hoge klank en kabbelt vervolgens met grote toonhoogtewisselingen van hoge glasachtige klanken naar meer lage echoënde klanken. Het eindigt op een lage verstilde toon. De melodie is lastig te onthouden of na te fluiten, de structuur en het ritme lijkt niet op de menselijke muzikaliteit. Een ongrijpbaar, maar erg mooi lied. Die mysterie wordt nog versterkt als hij na zonsondergang in het donker zingt, wat hij in de lente regelmatig doet.
Meteen rechts in het Vondelpark zit een zanglijster. Mijn vogelleraar zegt dat een zanglijster zingt als een merel met alzheimer: hij produceert zuivere tonen en goed in het gehoor liggende melodietjes in een rustig tempo, maar elk motief herhaalt hij twee à vier keer: KuucklieVIE KuucklieVIE, truu truu truu, PII-eh PII-eh PII-eh, REtjetje REtjetje. De motieven zelf zijn eenvoudig, niet meer dan drie tonen, maar hij kent er veel en breidt zijn repertoire uit door imitatie van andere vogels. Een sessie duurt vaak lang en bestaat zo uit veel verschillende motieven, wat een prachtig complex lied oplevert. Hij zingt zijn lied boven in een heel hoge boom én met veel plezier in de regen.
Winterkoning, heggenmus, pimpelmees, tjif tjaf, vink en groenling hoor je nu ook veel en met een enorm enthousiasme. Ik heb zelfs al een fitis gehoord. Vogels gaan meer zingen als de dagen lengen, de heggenmus en pimpelmees hoor je al meteen na 21 december. Maar de periode met de meest passionele en vurige vogelzang is nu, tot ongeveer eind mei-begin juni. Vogels in de lente zorgen voor een waar concert in parken en tuinen, ik geniet er met volle teugen van.
Marisa Stoffers
Luister hier de liederen van de koolmees, merel, roodborst en zanglijster.
Foto’s
Header: Koolmees man zingt voor vrouwtje, Shirley Clarke
Alinea 1: Roodborst, Herman Berteler
Alinea 3: Merel, Malene Thyssen cc via Wikimedia
Alinea 5: Zanglijster, Hans Niekus
