Hommelende knuffelbeestjes
31 juli 2017
Als kind bewaarde ik een hommel in een luciferdoosje. Af en toe deed ik het open om zijn rug te strelen. Net een knuffelbeest. Niet verbazingwekkend, want een hommel heeft wel drie miljoen haren op zijn lijf, evenveel als de vele malen grotere eekhoorn. Met dat vachtje houden hommels de warmte vast die zij zelf opwekken: door de vliegspieren snel te bewegen stijgt de lichaamstemperatuur tot wel 30 graden. Hommels kunnen dus goed tegen kou. Al in februari zie je de grote luid brommende koninginnen op zoek naar wat te eten en een nestplek. Alleen die koninginnen overleven de winter, de mannetjes en werksters gaan in de herfst dood. In het voorjaar sticht elke koningin een nieuw volk, dat 50 tot 400 hommels telt.
Als ik langs de salie, kattenkruid en ezelsoor in mijn tuin loop, zie ik de grote harige zwart-geel-witte lijfjes van bloem naar bloem dansen. Maar niet naar het rode zonnekruid! Enkel de blauwe, lila en paarse bloemen worden door de hommels bezocht. Dat klinkt gek, maar is logisch: hommels zien geen rood licht maar wel de andere kant van het spectrum: groen, blauw, paars en zelfs ultraviolet. Ingenieuze UV-patronen op bloembladeren (die wij niet zien) helpen hommels zelfs de energierijke nectar te vinden. En passant passeren ze de meeldraden en stampers en bestuiven zo de plant. Gelukkig is er genoeg stuifmeel, want ze verzamelen het ook, tot wel de helft van hun eigen gewicht in de korfjes aan hun been. Naast de nectar dient het stuifmeel als voedsel voor de larven in het nest.
De verzamelwoede van vele hommels resulteert in een vrolijk gegons. Ze danken er hun naam aan: hommelen, Oudhollands voor gonzen, zoemen, brommen. Een klanknabootsend woord, net als in het Frans waar de hommel bourdon heet, naar bourdonner wat eveneens zoemen betekent. Het gegons wordt veroorzaakt door het trillen van de vleugels. In een bloem doen zij dit vaak opzettelijk nog harder dan normaal, om het stuifmeel los te trillen. Dat resulteert in een luid buzzend geluid, alsof hij zich boos maakt binnen in zo’n bloem. De Russische componist Rimski-Korsakov liet zich inspireren door dit geluid. De vlucht van de hommel is een treffend – en geestig – muziekstuk waarin de piano het vliegen en de cello het zoemen verklankt.
Het gonzen van een hommel klinkt mij veel vriendelijker in de oren dan dat van een mug of een wesp, net als zijn aaibare verschijningsvorm veel vriendelijker oogt. Alles aan dit beestje communiceert dat hij je geen kwaad zal doen. En dat klopt: zolang je hem niet treitert zal hij niet steken en hij komt niet zelf op je af. Een nest in een oud muizennest onder de grond, of in een vogelkastje of spouwmuur is dan ook geen enkel probleem. Je kunt ze zelfs proberen te lokken. Zet een bloempot op zijn kop op een beschutte plek en doe er wat stro, bladstrooisel en mos in. Een koningin kan daar ook overwinteren. Als ze dat doet is er een goede kans dat ze er in het voorjaar cellen van was bouwt, voorraadpotjes met nectar en stuifmeel. En broedcellen waar ze eitjes in legt: het begin van een nieuw volk.
Marisa Stoffers
Verschillende hommelsoorten zijn soms lastig uit elkaar te houden, hier een determinatiesite.
Het muziekstuk van Rimski-Korsakov (1,5 minuut) met bijpassend animatiefilmpje:
Foto’s
Header: Aardhommel, Jos Hoekerswever, Waarneming.nl
Alinea 1: Veldhommel op wilgenroosje, Ivar Leidus, Wikimedia CC
Alinea 2: Salie, kattenkruid, ezelsoor, zonnekruid, ooievaarsbek en zonnebloemen, Marisa Stoffers
Alinea 3: Vlucht van de hommel, Steve H, Wikimedia CC
Alinea 4: Een opengewerkt nest van de akkerhommel, Panoramedia, Wikimedia CC
