Weidevogels, in het bijzonder de grutto

Spreker: Albert Beintema
Datum: 13 maart 2019
Locatie: Zonnebrinkkerk te Winterswijk

Albert Beintema is ecoloog en groot kenner van weidevogels, in het bijzonder de grutto. Hij heeft in de hele wereld onderzoek gedaan en hierover veel gepubliceerd, zowel wetenschappelijk als voor het publiek.

Hij vertelde met veel humor en zelfspot dat niet elk boek met een goede recensie gegarandeerd tot een bestseller leidde. Zijn boek : ”de Grutto” kreeg in 2016 de Jan Wolkersprijs. Helaas is het boek dat hij schreef over zijn lievelingsvogel, “Het waterhoentje van Tristan da Cunha”, niet meer verkrijgbaar.

Er zijn vier soorten grutto’s, de rode grutto en de marmergrutto broeden alleen in Amerika, de rosse grutto’s vinden we niet in de Achterhoek, wel op de Wadden en in de Zeeuwse wateren, tijdens hun tussenstop op de trekroute Mauritanië / Lapland en Siberië.
De ”gewone” grutto, Limosa limosa ( de modderige slijkliefhebber) is onze nationale vogel, volgens Thijsse : de Koning van de Weide. Ook in het Fries “Kenig fan `e Greide”.
De grutto is een fascinerende trekvogel. Hij vliegt in het najaar naar de gebieden onder de Sahara, zoals de Nigerdelta en Frans Guyana. In bijv. Portugal en Spanje maken ze een tussenstop en eten ze zich vol op de verlaten rijstvelden. Beintema heeft er hier wel eens 30.000! gezien.

Helaas gaat het niet goed met de grutto.

Waren er 50 jaar geleden nog 120.000 paren, nu zijn het er nog 40.000. Er is een achteruitgang van 5% per jaar. Ook weidevogels als zomertaling, veldleeuwerik, graspieper, tureluur en gele kwikstaart hebben het moeilijk. Wat ze nodig hebben is bloemrijk, schraal en nat grasland. Vanaf de jaren 70 zijn deze graslanden echter opgeofferd aan de met vele Europese subsidies gestimuleerde ontwikkeling van de landbouw. Door ontwatering en vermesting verdwijnen de bloemen, en daarmee ook de kleine insecten. Deze hebben het sowieso al moeilijk door giftige stoffen als neonicotinoïden. Kuikens kunnen nog geen wurmen vangen, zijn dus afhankelijk van insecten.
Er zijn dus vele zorgen om de weidevogels. Er is ook sprake van een “shifting baseline syndrome”. Wat je niet gekend hebt, kun je niet missen. Wie weet er nu nog dat er in de zeventiger jaren duizenden grutto’s slaapplekken hadden in het Zwillbrockervenn?
Volgens Beintema moet de zuivelwaanzin op de schop. Een pak melk heeft vele verborgen kosten.

Met welk beheer kun je de grutto helpen?

Vele wetenschappers proberen een antwoord te vinden op deze vraag, zoals de onderzoeksgroep van Theunis Piersma. Wat is het beste, reservaatbeheer, beheersovereenkomsten, mozaïekbeheer, randenbeheer? Niets doen is geen optie en dus gaat het onderzoek verder. Hiervoor is het soms noodzakelijk de vogels in inloopkooien te vangen, te wegen, te ringen en van zendertjes te voorzien Alle onderzoeksmethoden hebben echter ethische grenzen, het vangen is voor vogels traumatisch.
Via ringanalyse (door combinaties van kleuren tot op het individu te herleiden) heeft Beintema ontdekt dat jonge vogels vaak via Italië terugvliegen, oudere via Portugal. Ze vliegen tot opwel 4000 meter hoogte.
De Friezen zijn zo gek op hun grutto dat Theunis Piersma en Sytze Pruiksma er zelfs een compositie aan gewijd hebben: “Music of Migration”. Met het laten horen van gruttogeluiden op een jachtfluitje (te verkrijgen in jachtwinkels in Italië en Frankrijk !) besluit de spreker op ludieke wijze zijn verhaal.

Ook lichtpuntjes

Het was een zeer onderhoudende avond, met toch een wat sombere ondertoon: Kunnen we de grutto behouden?

Beheersmaatregelen, zoals in verschillende Friese weidegebieden pakken dikwijls goed uit en bij boeren is er een toenemende belangstelling voor een ander weidegebruik. De klimaatdiscussie en de berichtgeving over het belang van insecten en biodiversiteit dragen bij tot bewustwording. En vanuit de zaal wordt nog opgemerkt dat veel mensen minderen of zelfs stoppen met het eten van vlees en zuivel. Al met al gelukkig dus ook lichtpuntjes.

In je luie stoel nog even verder met de grutto?

Lees dan vooral: De grutto, door Albert Beintema, of:

Auteur: Lies Jacobs

■ foto’s: A. Beintema

Download de IVN Natuur app

Haal het beste uit jouw natuurervaring, download nu gratis de IVN Natuur app!