Verslag thema-avond op 13 februari 2019
Thema:
Transitie naar een energieneutrale Achterhoek:
bedachtzaam op weg of overhaast met missers?
Verslag van de thema-avond met Arjan van Unnik op woensdag 13 februari in Den Diek in Lichtenvoorde.
Natuureducatie en Duurzaamheid zijn de twee streefdoelen van het IVN. Het staat vast dat de groeiende mensheid met zijn groeiende energieverbruik per hoofd binnen afzienbare tijd door de voorraad beschikbare fossiele brandstoffen zal zijn. Die belangrijke bron van energie is niet duurzaam. We zullen de transitie naar het gebruik van de energie van de zon, van de maan (getijden) en de aarde moeten maken, onontkoombaar.
Niet alleen de beperkte beschikbaarheid van de fossiele energie is een probleem, het gebruik ervan met de onvermijdelijke produktie van CO2 is een nog acuter probleem. Er is een verhit publiek debat over hoe groot de opwarming van de aarde door het broeikaseffect zal zijn, hoe onvermijdelijk die is en hoe ernstig de consequenties zullen zijn. Maar verstandige mensen zullen de waarschuwingen van de klimaatwetenschappers serieus nemen en de transitie naar duurzame vormen van energie-opwekking ondersteunen.
Daarbij blijft het wel zaak zijn verstand te behouden. Niet eisen dat iets moet, zonder na te rekenen of het ook kan. De kortste weg is niet altijd de meest verstandige.
Arjan van Unnik heeft zijn werkzame leven bij Shell doorgebracht en was daar laatstelijk hoofd van de wereldwijde afdeling kennismanagement. Wij kennen Shell vooral als producent van fossiele energie, maar de firma beschouwt zichzelf als producent van energie, in welke vorm dan ook. Zo hebben ze een belangrijk aandeel bij het aanleggen van windparken voor de Nederlandse kust. Er zullen mensen zijn die hun wenkbrouwen fronsen als iemand van Shell over de energie-transitie komt vertellen. Maar je mag gerust aannemen, dat ze wel kunnen rekenen.
Na zijn pensionering is Arjan begonnen met het bouwen van zijn energie-neutrale woning. Voorts heeft hij zich gemengd in het debat over de Energievisie (2017) van de gemeente Winterswijk. Hij was lid van de Energietafel die de gemeenteraad moest adviseren over de te kiezen Energiemix.
Ik noem hem een klimaatrealist.
Zijn presentatie bewoog zich van het private naar het algemene.
Arjan rekent alle vormen van energieverbruik om naar dezelfde eenheid kWh en vervolgens om in kg CO2-emissie. De getallen vliegen ons om de oren, we doen ons best om het te volgen.
Een ‘gewoon’ gezin gebruikt van zijn 32.000 kWh per jaar nu 62% aan gas, 12% aan electriciteit en 25% aan auto brandstof. Rekenen we dit om naar CO2-uitstoot, dan veranderen de verhoudingen: grofweg 8000kg CO2 verdeeld over 45% gas, 30% electriciteit en 25% vervoer.
(We praten even niet over vervoer per vliegtuig, want dan veranderen de verhoudingen drastisch)
Hoe komt dit? Vooral omdat de electriciteitscentrales zo’n matig rendement hebben. Slechts 40 tot 50% van de brandstof wordt omgezet in electriciteit, de rest wordt warmte. Daarom staan de centrales allemaal in de buurt van grote wateren.
Electrificatie van het private energieverbruik levert grote voordelen op: de electrische auto geeft 70% besparing op CO2-uitstoot en warmtepompen minstens 40%. Maar dan moet de electriciteit niet grijs zijn! En hier zijn er geruime tijd problemen: als de behoefte groot is (in de winter) is de opwekking klein. Dan zit er in de meeste warmtepompen ook nog een electrisch verwarmingselement om het warm genoeg te krijgen.
Kunnen we de energie, die opgewekt wordt in tijden van overvloed niet opslaan? Vooralsnog niet; batterijen zijn voor deze omvang veel te duur. Opslag in de vorm van waterstof is een optie die uitvoerig onderzocht wordt, maar zal pas vanaf 2030 betaalbaar beschikbaar zijn voor het private gebruik.
Dan wordt het tijd om naar het algemene te gaan:
Wat een privé persoon niet kan, kan de gemeenschap wel overwegen: windenergie, geothermie, grote terreinen met zonnecellen, waterkracht, biomassa voor gas of electra. Wat is de juiste energiemix, zo vragen bestuurders zich nu af.
Veel projecten met groene energie kunnen alleen gefinancierd worden dankzij subsidie, vooral de SDE+ subsidie, die betaald wordt uit belastinggeld. Voor de aanvraagronde voorjaar 2019 is er 5 miljard euro beschikbaar gesteld; in het najaar 2018 is er voor 7,7 miljard euro aangevraagd. Vaak wordt er overschreven en worden vele aanvragen niet gehonoreerd. De focus kan verschuiven, zodat bepaalde opwekkingsmethoden minder of geen subsidie meer ontvangen.
Welke problemen kunnen zich dan voordoen bij het nastreven van een energie-neutrale Achterhoek?
Windenergie op zee of in de kuststreken kan met geen of veel minder subsidie gerealiseerd worden.
Het tweede Windpark Borssele kost 300 miljoen subsidie in plaats van de door het kabinet geraamde kosten van 5 miljard. Zal windenergie in de Achterhoek dan nog concurrerend blijven?
Een ander probleem doet zich voor bij de aansluiting op het hoogspanningsnet. Dit netwerk verbindt vooral met de grote energiecentrales, die aan de kust of bij de grote rivieren liggen. In de Achterhoek is er een grote kringleiding over Zutphen, Lochem, Borculo, Winterswijk, Bredevoort, Doetinchem. Een flinke kostenpost is de aanleg van een kabel voor de verbinding met dit net: 100.000 euro per km. Kleinere zonnparken kunnen niet te ver van dit net liggen, want dan zijn de kosten niet meer op te brengen.
In het algemeen moet dit probleem opgelost worden: in tijden van veel opwekking moeten we de energie kunnen transporteren en er moet een afnemer voor zijn; in tijden van tekorten moet de electriciteit die we nodig hebben ons kunnen bereiken. Dit probleem is oplosbaar, maar dat zal niet snel gaan.
Samenvattend: (ik gebruik het overzicht van Arjan van Unnik)
Toch energieneutraal? – dan moeten de randvoorwaarden gerealiseerd worden:
– Transport en afname van overschot zeker stellen. Of opslag.
– Reële kansen voor financiering / subsidie creëren.
Of liever minimalisatie van CO2 uitstoot – met kennis van de randvoorwaarden ?
+ Wat kunnen we aan groene energie daadwerkelijk genereren en importeren.
+ Hoe gebruiken we die energie zo efficiënt mogelijk (bijv. niet via gloeispiralen in warmtepompen – beter is bijverwarmen op gas)
Minder CO2 uitstoot dan bij krampachtig vasthouden aan energie neutraliteit
Kritische succesfactor: meer kennis opbouwen bij bestuurders en beleidsmedewerkers.
Het publiek op deze avond mengde zich geregeld in de discussie. Het was aandachtig en bedachtzaam. Al is het moeilijk om in een vloed van cijfers alle uitspraken kritisch te wegen, het werd in elk geval duidelijk, dat in de klimaatdiscussie geldt: bezint terwijl je begint.
Ton Reerink
