Verslag thema-avond:

Vleermuizen in de Achterhoek

Verslag Themabijeenkomst “Vleermuizen in de Achterhoek”
in De Antonius, Rekken
op 10 september 2025

Vervolgens zien we een mooi filmpje van de Gewone Grootoor vleermuis, die uit een hand wegvliegt. Wat een schattige vleermuis..! Deze vleermuis is in de opvanglocatie terecht gekomen, opgelapt met meelwormen en kon na verloop van tijd weer uitvliegen. We zien een hand zonder handschoen en dan moet Kevin er wel bij vermelden dat deze mevrouw was ingeënt tegen rabiës, want sommige soorten vleermuizen zijn drager van deze ziekte.

Vleermuissoorten verschillen soms nét zoveel van elkaar als een boerenzwaluw van een wilde eend. Zo verschillen ze van grootte; hebben bijvoorbeeld een verschillende vliegafstand naar hun slaapplek, ze verschillen onderling in het verdragen van licht en in hun vlieghoogten. (Soms meerdere kilometers in hoogte). En ze verschillen in hun verschillende locaties voor een slaapplek. De ene vleermuis kiest voor een tunnel of een rioolput, de ander voor een spouwmuur van een huis.

Zo is de Meervleermuis vaak te vinden in spouwmuren. De Meervleermuis kan echt afstanden overbruggen in het vliegen naar meren en dan kan het 40 kilometer heen en terug zijn naar zijn of haar slaapplek.

De Grootoor ( 2 soorten : de Gewone Grootoor vleermuis, de Plecotus Auritus in het latijns en de Grijze Grootoor : Plecotus Austriacus) is een trage vlieger, dus deze vleermuis blijft uit het licht. Wanneer je sneller kan vliegen, ben je minder kwetsbaar.

De Rosse vleermuis huist in bomen, elke soort heeft zijn/haar voorkeursplek.
De Laatvlieger of de Tweekleurige vleermuis vertoeft dicht bij huis, vaak in een bebouwde omgeving.

De jachttechniek is ook vaak weer anders bij verschillende soorten vleermuizen. De enige vleermuis in Nederland die prooien vanaf de grond kan vangen is de Vale vleermuis. (Myotis myotis, maar dit is een zeldzame soort).

Hoeveel zoogdiersoorten zijn er wereldwijd?

Er komen wereldwijd ongeveer 6500 zoogdiersoorten voor. En ongeveer 1450 soorten van die 6500 zijn vleermuissoorten! Dat betekent dat 20% van de zoogdieren vleermuissoorten zijn…dat is nogal wat!
60 miljoen jaar geleden waren er al vleermuizen actief, dat heeft men kunnen aantonen door fossielen die er gevonden zijn. De verspreiding was wereldwijd. Er komen veel soorten voor in de tropen, dat zijn meestal nectar-eters. In Nederland zijn er alleen insectenetende vleermuissoorten te vinden.

Een greep uit de verschillende vleermuissoorten in Nederland:

De Meervleermuis en de Watervleermuis: allebei de soorten zijn te vinden in de buurt van water. De meervleermuis jaagt langs oevers en boven grote meren en rivieren. Prooien worden gevangen met de relatief grote voeten of met de staartvlieghuid gevangen boven het water.

Kevin laat een filmpje zien met uitvliegende bosvleermuizen uit een boom in Hengelo. Met de warmtebeeldcamera kunnen we goed zien wanneer de kolonie bosvleermuizen uitvliegt. De bosvleermuis, Nyctalis Leisleri heet deze soort officieel, huist net als de Rosse vleermuis, in holtes van bomen. Vleermuizen zijn soms van afstand moeilijk te onderscheiden van elkaar. Het onderscheid is te maken via de tragus, het kraakbeen, wat bij de oorschelp zit. De bosvleermuis heeft een paddenstoelachtige tragus.

Hoe oud kan een vleermuis worden?

Er is ooit een Brandts vleermuis gevonden van 41 jaar oud. Onderzoekers konden dit vaststellen omdat deze vleermuis geringd was. Maar de meeste vleermuizen worden niet zo oud. Gemiddeld kunnen ze zo’n 7 tot 10 jaar oud worden. Sommige soorten wel 20 tot 30 jaar oud of nóg ouder.

Eén van de speerpunten van de SVN is het onderzoek naar de Mopsvleermuis. Deze vleermuis is gevonden in Winterswijk in een oude boom in 2023. Daar zat een kraamkolonie Mopsvleermuizen achter het schors van een oude Amerikaanse eik.. Dat was groot nieuws, want deze vleermuissoort is zeer zeldzaam. Overigens is de reden dat de Mops daar werd gevonden geen positieve: deze vleermuis komt vanuit Duitsland, omdat daar veel bomen worden gekapt. Door het kappen van de bomen verliezen vleermuizen hun natuurlijke habitat. Veel vleermuissoorten verblijven gedurende het jaar in boomholten.

Bijten vleermuizen?

Kevin laat ons een filmpje zien van een Laatvlieger moeder in de opvang: ondanks dat ze een jong heeft reageert ze niet agressief. Vleermuizen zijn niet agressief van nature, ze kunnen bijten wanneer ze angstig zijn of zich bedreigd voelen.

Hoe moet je ze opvangen?

Het is een vraag uit het publiek. Er zijn overal mensen in de regio die vleermuizen opvangen. Ook via de dierenbescherming zijn er adressen te vinden. En om vleermuizen te helpen kun je vleermuiskasten in de tuin ophangen, zo’n 4 meter hoog, niet in de volle zon en met een vrije aanvliegroute. Zorg voor meer insecten in de tuin.

In Nederland hebben we 19 soorten vleermuizen en we hebben er 12 in de Achterhoek. De vleugels en botjes van de vleermuis zijn bijzonder: hun vingers zijn langer dan die van mensen (zie de tekening) en hun vlieghuid kan zich weer herstellen, na een beschadiging, omdat er bloedvaatjes doorheen lopen. Hun voeten zijn belangrijk, want dáár hangen ze aan, op hun kop. De gewrichten in hun knieën zijn verdraaid, zodat ze met hun buik tegen de muur kunnen hangen. Ze hangen graag hoog, omdat ze daardoor minder kans hebben als prooi gevangen te worden.

Een unieke eigenschap is de echolocatie van vleermuizen. Door geluiden uit te stoten via de mond en de neus en op te vangen via de oren, kunnen ze hun prooien vangen. Die geluiden, de frequenties, verschillen per soort. Ze zijn voor ons niet hoorbaar. Met behulp van een batdetector kunnen de geluiden die vleermuizen ‘uitstoten’ omgevormd worden tot voor ons hoorbare geluiden. Vleermuizen zijn zeer vernuftig met echolocatie. De meeste mensen kunnen de geluiden die vleermuizen uitstoten niet horen. Daarentegen zijn sociale geluiden voor ons soms wél te horen.

Jaar van de Vleermuis

Het baltsen ( ritueel van mannetjes om vrouwtjes te lokken) gebeurt in het najaar, met behulp van geluiden, oftewel ‘zingen’ en door geurstoffen uit te scheiden. Zo lokken ze vrouwtjes naar de plek om te paren. Bij de paring vindt niet direct bevruchting plaats. Vrouwtjes kunnen de zaadcellen opslaan en pas na de winterslaap de bevruchting laten plaatsvinden. Het vrouwtje moet eerst weer opvetten en in conditie zijn.. Vleermuizen krijgen meestal 1 jong per jaar, sommige soorten twee.
Hun winterverblijfplaats kan een holle boom, een kelder, een bunker, een kerkzolder of een spouwmuur zijn. Vleermuizen overwinteren op vorstvrije plekken waar de temperatuur stabiel en koel is, tussen de 5 en 10 graden Celcius. Een vleermuis verliest 1/3 van zijn gewicht in winterslaap.

Wat kunnen we doen om vleermuizen te beschermen?

Tot slot vertelt Kevin dat er zijn heel wat gevaren voor vleermuizen zijn en dat bescherming zeker nodig is en van blijvend belang. Denk aan de gevaren van windmolens, prikkeldraad, kappen van bomen, pesticiden, teveel verlichting en renovatie van gebouwen, waardoor vleermuizen hun natuurlijke habitat verliezen.
Maar er zijn ook oplossingen: plaats bij renovatie van huizen een exclusion flap; bij windmolens: zet ze stil tijdens risicovolle periodes en plaats ze niet in foerageergebieden; plaats vleermuisvriendelijke verlichting toe en leg compensatiegebieden aan. Zo kunnen we deze bijzondere zoogdieren helpen.
 

Het was een avond met veel mooie en interessante filmpjes en nieuwe inzichten van een bevlogen spreker..!

•  De foto’s zijn van Judith Kuppens