Winterkenmerken bomen en struiken in Park Rams Woerthe

Eerste excursie van het jaar was een succes.

Een zonnige zaterdagochtend, een grote groep enthousiaste natuurliefhebbers een prachtig stadspark en ervaren natuurgids Piet Hein Klip, dát waren de ingrediënten van de eerste IVN/KNNV excursie op 11 februari 2023.

Verschillende soorten takken
Rams Woerthe is een in Engelse landschapstijl aangelegd park in Steenwijk. Kenmerken zoals een waterpartij met bruggetjes, spannende doorkijkjes in lengterichting naar het water, gebogen lijnen, hol gelegen gazons en bomen in groepen zijn elementen van deze landschapsstijl. Duidelijk zichtbaar in Rams Woerthe, zeker na de uitleg van Piet Hein.

Rondom het bordes van Rams Woerthe lagen ruim 40 takken van bomen en struiken uit Piet Hein’s tuin (en van de tuin van zijn buren en kennissen). Op die manier maakten alle deelnemers eenvoudig kennis met alle verschillende soorten takken en leerden zij waar je op moet letten bij (kenmerken) determineren. Bladknoppen, bloeiknoppen, gemengde knoppen en adventief knoppen (afwachtende knoppen), slapende knoppen, naakte of bedekte knoppen, de verspreiding en de stand van de knoppen, en het verschil tussen doornen en stekels, vruchten en katjes; al deze verschillende elementen kwamen aan bod. Sommige takken kleurden opvallend geel (bij de bloeiende toverhazelaar en bij de forsythia) of roze (viburnum) terwijl bij de naaldbomen de naalden overduidelijk groengrijs afstaken tegen de veelal kale takken van de meeste loofbomen.

Bomen en struiken nader toegelicht
Wanneer is het nu een boom en wanneer een struik? Piet Hein benadrukte het duidelijke verschil: een houtige plant met één duidelijk doorgaande stam van tenminste drie meter en een kroon is een boom. Bij struiken begint de meerdere vertakkingen al aan de grond, zodat er niet één duidelijke uitgesproken stam is.

Een boom bestaat onder meer uit een schors, bast, vatenstelsel en merg. Om dit ingewikkelde systeem inzichtelijk te maken had Piet Hein kleuren platen meegenomen van de dwarsdoorsnede van de stam. De houtvaten worden gebruikt voor de stijgende sapstromen, het transport van water. De suikers (glucose) die de bladeren produceren gaan via de bastvaten naar de wortels, de dalende sapstromen.

Het theoretische verhaal over verzelstructuur werd eenvoudig uitgelegd aan de hand van een ijscostokje. Het hout van een boom bestaat meestal uit een vezelstructuur. Hierop vormt een beuk de uitzondering, deze heeft een korrelstructuur, zoals goed te zien was aan de uitgedeelde ijscostokjes. Een groot voordeel van deze structuur is dat het niet splintert, wel zo prettig als je een ijsje eet. Vandaar dat beukenhout meestal wordt gebruikt voor houtenspeelgoed en ijscostokjes.

In het park zijn een aantal omgezaagde boomstammen zichtbaar en daardoor zijn de jaarringen van een boom duidelijk te zien. De lichte jaarringen zijn in het voorjaar gevormd en de donkere in de zomer. Deze twee ringen samen geven de groei van een één jaar weer. Tel de jaarringen en je weet hoe oud de boom was toen hij werd omgezaagd.

Ook het verschil tussen loof-en naaldbomen werd toegelicht: naaldbomen bezitten naaldvormige bladeren en kegels (dennenappels) . Opmerkelijk detail (zie foto): een door muizen aangevreten kegel. Je kunt duidelijk het verschil zien tussen een muizenvraat en eekhoornvraat, de muis is veel groffer in zijn eetgedrag.

Wandeling door het stadspark
De meegenomen takken uit de tuin van Piet Hein bleken een afspiegeling te zijn van de diverse soorten bomen en struiken in het stadspark. Tijdens de wandeling was het daardoor makkelijk een aantal soorten te herkennen, zoals beuk, haagbeuk, vuilboom, lijsterbes, krentenboom, vlier, meidoorn en zachte berk. Het park kent daarnaast ook een groot aantal uitheemse soorten, ook wel exoten genoemd. Eén van de mooiste exemplaren is de Moerascipres met zijn opvallende luchtkniewortels (pneumatische wortels). Deze cipres, het zit al in de naam, groeit in het moeras. Door deze biotoop krijgt de boom minder zuurstof en lost dat op met de luchtkniewortels. Ook al staat de boom in het park niet in een moeras, de kniewortels zijn duidelijk zichtbaar.

De totale excursie duurde 2 uur, bijna bij elke boom of struik noemde Piet Hein een wetenwaardigheid, te veel om in dit verslag te herhalen. Reden om bij een volgende excursie weer mee te gaan!

Wil je meer weten of bomen, struiken of planten en ben je lid van IVN of KNNV? Meld je dan aan bij de gezamenlijke Plantenwerkgroep. Vanaf mei gaat de groep elke eerste woensdagavond van de maand op pad naar een natuurgebied in en om Steenwijkerland. Meer weten? Kijk op Natuurgroep Planten.

Introductiefoto: Colette de Haas