November 2022 – De gewone esdoorn en de mysterieuze inktvlekkenziekte.

Wanneer je het wandelpad (van IVN) rechts bij de parkeerplaats neemt, loop je vanzelf tegen de Wisenttocht aan. Daar aangekomen staat bij het bankje een mooie esdoorn.    Het is de gewone esdoorn of op zijn Latijns: Acer pseudoplatanus. Deze wetenschappelijke naam betekent: ‘onechte plataan’, vanwege de gelijkenis van het blad van de gewone esdoorn met het blad van de plataan.  
De boom in Nederland kan ongeveer 30 meter hoog worden. De structuur van de takken is tijdens het najaar en de winter goed te zien. In de winter is de soort goed te onderscheiden van de andere esdoorns aan de dikke groene knoppen.
De bladeren staan tegenover elkaar en meestal kruisgewijs aan de takken en twijgen. Kruisgewijs wil zeggen dat twee opeenvolgende tegenovergestelde bladeren 90 graden verspringen ten opzichte van het vorige en volgende bladpaar. Het blad is ingesneden en heeft meestal vijf grote lobben.
Kenmerkend zijn de trossen met gevleugelde vruchten, de zgn. ‘helikopters’. Als kind speelde  je uren met deze ‘helikoptertjes’ door ze in de lucht te gooien en vervolgens te kijken hoe ze naar beneden dwarrelden. Deze vruchten worden ook wel ‘neusjes’ genoemd. Je kunt twee vruchten met hun vleugels op je neus klemmen.
De schors van de stam is grijs van kleur en afschilferend.
Esdoorns leveren waardevol, lichtgekleurd hout met een gelijkmatige structuur; het laat zich gemakkelijk gladschaven, beitsen en verven. Je kunt er o.a. meubels en parketvloeren van maken. Vioolbouwers gebruiken het graag voor klankbodems van strijkinstrumenten.
Sinds 1700 is het esdoornblad een symbool van de Canadese natuur. Het esdoornblad op de vlag is van de suikeresdoorn, Deze groeien inheems in Canada en kunnen wel 40 meter hoog worden. De prachtige bladeren verkleuren in de herfst van helder geel, via oranje naar oplichtend rood-oranje (Indian Summer).
De huidige vlag van Canada, ook bekend als de Maple Leaf Flag (‘Esdoornbladvlag’) is de nationale vlag van Canada. Hij is rood met een wit vierkant in het midden, met daarin een rood gestileerd esdoornblad met elf punten. De vlag werd ter vervanging van de Union Jack (vlag van het Verenigd Koninkrijk) voor het eerst gehesen op 15 februari 1965. Deze dag is een nationale feestdag geworden en staat bekend als National Flag of Canada Day.
De mysterieuze inktvlekkenziekte.
Hoe komen de esdoorns aan de vlekken op het blad? In de ‘De kleine Johannes’van Frederik van Eeden is te lezen dat dwergen in de nacht hun inktpotjes leeggooien over de bladeren. Misschien heb je het boek ooit gelezen voor je boekenlijst op school. Ik heb het opgezocht en in het sprookje, uit 1885, staat het zo:
Hoe komen de bladeren van den eschdoorn zoo zwartgevlekt?
‘Ja, dat doen de kabouters ook,’ zei Windekind. ‘Als zij des nachts geschreven hebben, gooien zij des morgens de rest van hun inktpotjes over die bladeren uit. Zij houden niet van dien boom. Van esschenhout maakt men kruisjes en stelen voor kerkezakjes.’
Bij de esdoorn aan de Wisenttocht zijn talloze bladeren aangetast met massa’s donkere vlekken. Het lijken inderdaad wel inktvlekken. Het lukt niet zo’n vlek met je vinger weg te vegen. De vlek zit ook aan de onderkant van het blad. De aantasting is zo erg dat de boom een deel van het blad al laten vallen, omdat ze geen nut meer hebben.
De merkwaardige inktvlekken vallen pas op als het blad begint te verkleuren. Deze raadselachtige inktvlekken worden veroorzaakt door een schimmel die als parasiet in het bladmoes leeft. Het zwarte, is de kleur van de sporen van de schimmel. Uit deze sporen groeien straks nieuwe schimmels. Samen met het blad liggen ze in de winter onder de boom. In het voorjaar stijgen de sporen van de schimmel met een warme luchtstroom mee omhoog. Zo komen ze op het nieuwe pas verschenen esdoornblad terecht. De ontkiemende schimmeldraden dringen daarop het plantenweefsel binnen. En geleidelijk aan gaat het blad gele, bruine of oranje vlekken vertonen omringt door een gele ring die de schimmel van het onaangetaste weefsel scheidt. Pas als de schimmel sporen gaat maken verkleuren de vlekken tot zwart. Esdoorns hebben van de inktvlekkenziekte weinig of geen last.
Mocht je het storend vinden dat in jouw omgeving zo’n aangetaste esdoorn staat, dan kun je proberen in de herfst het afgevallen blad op te ruimen en daarmee tevens de infectiebron te verwijderen. Maar je kunt ook gewoon genieten van al die boeiende dingen die de natuur altijd weer biedt. Want met het blad verwijder je ook een beetje voedingstoffen die de boom weer goed kan gebruiken.

Johan Bonsink