Seizoenseinde in de Westbroekse Zodden

Het is 15 november 2025, een bewolkte zaterdagmiddag. Grijs en koel, rond de 9 °C, met een oostnoordoostenwind en een gevoelstemperatuur van slechts 3 °C. Het bleef gelukkig droog. Over een uur arriveren onze gasten, dus ik heb nog even de tijd om een klein rondje te maken en de laatste stand van zaken in het gebied te bekijken. Terwijl ik wandel, dwalen mijn gedachten af naar de allereerste keer dat ik kennismaakte met de Westbroekse Zodden. Ik werd destijds volledig overrompeld door de schoonheid van dit vlakke, waterrijke landschap, zo dicht bij de Utrechtse Heuvelrug. Het was voorjaar, het licht gaf het gebied een zachte glans en overal klonk het gezang van vogels. Een paradijs voor hen, en voor ons. Plotseling werd ik uit mijn mijmeringen gehaald: in de struiken bewoog iets half verscholen. Op nog geen tien meter afstand steeg een reiger op: traag en statig.

Niet veel later arriveren onze gasten van vandaag. Samen met Bert en Wesley, mijn mede-gidsen van het IVN, staat ons een heerlijke wandeling te wachten.

Bert weet als geen ander de geschiedenis van het gebied tot leven te brengen. Zijn verhalen voeren ons terug naar de Slag bij Westbroek, geen fraai hoofdstuk uit onze geschiedenis, maar wel bepalend voor de machtsverschuivingen binnen de provincie Utrecht. Het is een onderdeel van de eeuwenoude strijd om de grens tussen Utrecht en Noord-Holland. Ook de tijd van graaf Floris V komt voorbij, die hier in de buurt eerst werd ontvoerd en even later om het leven gebracht. Natuurlijk ontkomen we niet aan de geschiedenis van het turfsteken. De petgaten zijn nog altijd stille getuigen van die tijd. Waar ooit turfdragers het veen uitgroeven, schittert nu open water dat langzaam dichtgroeit.

Met Wesley duiken we dieper de bodem in. Hij vertelt hoe de Utrechtse Heuvelrug is ontstaan en hoe deze samen met de Vecht het landschap heeft gevormd. En dan is er het water: het kwel dat vanuit de Heuvelrug en de Vecht omhoogkomt en het gebied voedt. Vlakbij, de Bethune-Polder komt elke seconde 1000 liter kwelwater omhoog maar wel over een gebied met een grootte van meer dan 700 voetbalvelden. Zonder bemaling zou het dus elke dag met 1,5 cm stijgen.

Dat kwelwater vormt voor mij het perfecte bruggetje om te vertellen over de verschillende verlandingsstadia. Hoe uit open water, zoals de petgaten, langzaam een broekbos ontstaat en uiteindelijk weer vaste grond. Staatsbosbeheer heeft deze processen prachtig zichtbaar gemaakt, waardoor de Zodden niet alleen een paradijs voor vogels zijn, maar ook een levend aardkundig monument. We staan stil bij de kwaliteit van het water en wat die zegt over de voedselrijkdom, of juist armoede, van het gebied. De hoeveelheid calcium- en broomionen die we meten, vertelt ons iets over het bufferen van de zuurgraad en over de diepte waaruit het kwelwater omhoogkomt. En wie goed kijkt, leest die waterkwaliteit ook af aan de soorten veenmossen en planten die hier groeien.

Volgend jaar meer!

We sluiten de excursie af met een dankwoord aan de deelnemers, op een plek waar natuur en geschiedenis elkaar raken en je telkens opnieuw uitnodigen om te genieten van alles wat hier leeft, groeit en bloeit. Terwijl we afscheid nemen, kijken we alvast vooruit: er wordt door onze IVN-afdeling hard gewerkt aan een inspirerend rooster voor 2026. En in dat jaar hopen wij u, bij een van onze excursies, te mogen begroeten. Houd daarom onze website goed in de gaten!

Ton Nas, mede namens Wesley Klarenbeek en Bert Roke