De kokerjuffer
Limnephilus 15 mm lang
(foto: Waterdiertjes.nl – J.Soetens)
Elke keer is het weer een uitdaging om een nieuw onderwerp voor een stukje te bedenken. Vaak komen ze onverwachts aangevlogen c.q. gezwommen. En soms komt er iemand met een idee. Zo ook deze keer. Een lid van de amfibieënwerkgroep (IVN) vertelde me dat de kokerjuffer dier van het jaar 2024 is geworden en dat ik over dit diertje misschien wel een leuk stukje zou kunnen schrijven. En dat leek me inderdaad een goed plan, want veel mensen weten geeneens wat een kokerjuffer is.
Larve van schietmot
Een kokerjuffer behoort niet tot de bij ons zeer bekende juffers (lees: libelles), maar is de larve van een schietmot (Trichoptera). Deze larve behoort tot de insectenorde en in Nederland komen maar liefst 180 soorten voor. De moeder van deze larfjes, de zgn schietmot, legt in haar zeer korte leven al vliegend eipakketjes in het water of in de buurt daarvan, die ze vastmaakt aan planten of stenen. De eieren zitten in een geleiachtige substantie om ze te beschermen tegen schimmels, predatie of eventueel uitdroging als het waterpeil zakt. Na de eierproductie heeft ma haar werk gedaan en sterft. Uit de eitjes komen na verloop van tijd de larfjes, de zgn. kokerjuffers.
Koker van spinseldraden
Het wormachtige lichaam met aan de voorzijde 3 paar gelede poten en aan de achterkant pseudopoten met een soort haakjes om zich in de te bouwen koker vast te zetten, is zwak. Om het lichaam te beschermen spint de larve een koker van spinseldraden waar het ter camouflage stukjes hout, zand, blaadjes, steentjes of wat er in de biotoop op voorraad is aan vasthecht. Heel kunstig en daar komt ook zijn naam vandaan. Beide zijden van de koker zijn open, zodat het water kan doorstromen en de zuurstof via de kieuwen aan het achterlijf kan worden opgenomen.
De larve leeft in sloten, plassen en rivieren. Al naar gelang de soort in vaak stilstaand, maar ook wel stromend water. Wel duidt de aanwezigheid van dit diertje op goede waterkwaliteit. Ze zijn namelijk zeer gevoelig voor watervervuiling.
Gedaantewisseling
Als er gevaar dreigt kan hij zich volledig in de koker terugtrekken. Hij beweegt zich voort m.b.v. de lange voorpoten. Hiermee vangt hij ook zijn eten. De meeste soorten zijn vegetariër, maar er zijn ook soorten die vlees of zelfs alles eten. Ze groeien uiteraard, vervellen 4x en dan wordt de koker gewoon vergroot. Na een jaar, soms zelfs meerdere jaren, verpopt dit diertje in zijn eigen nu dicht gemaakte koker aan de oever. Is de gedaantewisseling na 3 – 4 weken compleet dan bevrijdt de schietmot zich uit de pop m.b.v. zijn kaken, die hij daarna zo goed als kwijt raakt.
Hij kan gelijk vliegen en lijkt qua lichaamsbouw op een nachtvlinder, maar behoort tot de orde van tweevleugelige insecten. Want de vleugels (2 paar) zijn behaard i.p.v. beschubd en hij heeft geen roltong. Opvallend zijn de zeer lange voelsprieten aan de voorzijde van het lijfje.
Geen tijd om te eten
Zijn/haar taak is nu slecht nog een partner zoeken om te paren en in geval van een vrouwtje daarna eieren te leggen. En dit in een paar dagen! Eten doet hij dan ook niet meer. Geen tijd voor! Tijdens de paring zijn de partners enige tijd met elkaar verbonden. De schietmot is hoofdzakelijk ’s nachts actief en ook de paring vindt in het donker plaats. Wel zo veilig en rustig. Want zijn vijanden (vogels en vleermuizen) versmaden een lekkere schietmot niet. Na het eieren leggen is de levenstaak volbracht en kan de mot sterven in de hoop dat alle eieren uitkomen en zich ontwikkelen tot een “zichzelf aankledende larve”, die ook weer voor nageslacht gaat zorgen en niet voor die tijd opgegeten wordt door een vis, groter waterinsect of amfibie.
Fascinerend
Het leven van een kokerjuffer is hoe dan ook niet eenvoudig, maar voor ons wel erg interessant. En we zijn tijdens een activiteit van de amfibieënwerkgroep ook altijd erg blij als we er weer eentje vangen. Zo leuk om aan de deelnemers van een activiteit te laten zien. Zeker als je dan ook nog een foto toont met een schietmot erop. Want het is en blijft moeilijk te geloven dat dat hetzelfde dier is. Hoe fascinerend is de natuur toch! Je blijft je elke keer weer verbazen.
P.S. Zojuist gehoord van de kennis van de amfibieënwerkgroep dat er ook een soort kokerjuffers bestaat, die geen koker om zich heen bouwt. En “naakt” door het leven gaat. Ook dat is dus mogelijk! Wonderbaarlijk toch allemaal.
Gerda Hos
