Verslag van de lezing over schoon water

Schoon water is van levensbelang, maar hoe zit dat in de Achterhoek? Hoe werkt het huidige watersysteem, wat is er geregeld om verontreiniging tegen te gaan en wat is er anders nu  dan vroeger? Dit alles hebben wij gelezen in de vooraankondiging voor deze avond.

Vol verwachting klopt dan ook ons hart, wanneer wij op deze dinsdagavond  om half acht met zo’n veertig meest IVN leden gezeten zijn in de zaal van het recent geheel opgeknapte Stadhuus in Lochem.

Homme Siebenga introduceert de spreker van deze avond en herinnert ons eraan dat het thema dit afgelopen jaar water was. Zo wandelden wij bijvoorbeeld langs de Slinge en de Berkel. Deze avond zal het gaan over vies en schoon water. Geert Jan van der Veer zal ons hierover gaan vertellen.

Geert Jan introduceert zich zelf en vertelt dat hij in Utrecht studeerde, werkte bij Waterschap Rijn en IJssel en nu docent is aan de van Hall Larenstein Hogeschool in Deventer.

Het centrale thema vanavond is de kwaliteit van het water. We kennen allemaal de verhalen over de vervuiling van het water door industrie en huishoudens. En ook het stikstofprobleem, zowel boven als in het water. Er volgen krantenkoppen als : ‘Soortenrijkdom in de Achterhoek ernstig bedreigd door vervuiling water’, ‘Stikstof? Waterkwaliteit wordt een veel groter probleem’ en ‘Massale vissterfte in de Berkel door melkrestanten’. Vanavond zullen ook de historische ontwikkelingen aan bod komen en een blik in de toekomst worden geworpen.

Een volgende dia laat ons een uitgebreid overzicht zien van wat er allemaal van invloed is op de waterkwaliteit. Zoals het klimaat, de neerslag, de bodem, de geologie, de stroming, het getij, de aanwezige stoffen en de concentraties daarvan, de omzettingen, de aanwezigheid van planten en dieren.

Een volgend plaatje is er een van dode vissen in de rivier, die door zuurstofgebrek zijn overleden, zoals baarzen, snoeken en zo voort.

Een praktische manier om naar waterkwaliteit te kijken is gewoon met een schepnetje in het water te kijken wat je daarbij naar boven haalt. Wat vang ik? Dat zegt iets over de waterkwaliteit. Zo filteren bij voorbeeld mossels het water schoon. Door een schep grond kun je zo ook de bodemkwaliteit bekijken: zijn er wormen, insecten enz.

Vroeger was het water veel schoner om  de eenvoudige reden dat er veel minder mensen waren. Tot 1900 wordt direct geloosd op sloten en rivieren. Dan volgt de aanleg van riolering. Door de groei van de bevolking komt er meer waterverbruik en vervuiling. Er komen ook wetten en regels, zoals in 1969 de Wet verontreiniging Oppervlaktewater, in 1985 de wet omgaan met water. In 1990 worden wasmiddelen verplicht fosfaatvrij, met een verbetering van de waterkwaliteit als gevolg en minder algen. Er komt een mestbeleid, mestinjectie wordt vanaf 1992 verplicht. Er komen Kaderrichtlijnen Water op Europees niveau.

Er zijn verschillende soorten beken: stromende beken hebben daarbij de voorkeur, in stilstaande beken is veel algengroei.  Er zijn rechte beken, meanderende beken enz. Er volgt een lijst van de veertig beken in de Achterhoek, zoals de bekende Baakse beek en de Grote beek.

Hoe nu de waterkwaliteit beoordelen? In plaats van allerlei meetapparatuur, bijvoorbeeld met sensoren is de biologie van het water een betere maat.

Inmiddels  zijn we wel toe aan een pauze met een kopje koffie of thee, hopelijk met nog schoon water bereid en wordt de boekentafel bekeken en met elkaar bijgepraat.

Na de pauze vertelt Anita Krijgsman, penningmeester van IVNNMA dat het thema voor 2025 zal zijn: Landschap en bodem. Ook zijn er dankzij een schenking diverse boeken over paddenstoelen te koop.

Geert Jan vervolgt  daarna zijn verhaal met het laten zien van hoogtekaarten van Oost Nederland: de Veluwe, het Rijk van Nijmegen en in Duitsland Baumbergen, waar veel Nederlandse beken en rivieren ontspringen zoals de Dinkel, de Berkel en de Slinge. In Baumbergen is veel landbouw, waardoor er vervuiling in deze beken is. In Nederland gaan ze langzamer stromen, waardoor het vuil zich concentreert. Over en weer tussen Nederland en Duitsland is er op bestuurlijk niveau veel overleg om dit tegen te gaan.

Er volgen nog meer kaarten: over de huidige situatie van de kwaliteit van het water in de beken en rivieren in de Achterhoek.

Een andere kaart vermeldt de Achterhoekse veldnamen zoals – broeken (moeras) – venen- horsten – bergen en essen.

Het verhaal over de vervuiling krijgt een vervolg in de benamingen van allerlei vervuilende stoffen, zoals cadmium, lood, stikstof, medicijnen, glycofosfaat, fosfor, amoniak en vervuiling door gesprongen leidingen en ongevallen met als gevolg water van slechte kwaliteit en te weinig zuurstof.

Natuurlijk zijn we ook wel geïnteresseerd in juist het weer schoon krijgen van het water. Ons huidige drinkwater is nog zeer schoon, doordat het wordt opgepompt uit waterlagen, die wel  zo’n   500-1000 jaar oud zijn, kortom we drinken nu water uit de Middeleeuwen.

Gelukkig eindigen we deze weer zeer informatieve avond met een aantal opbeurende plaatjes van de beekprik, de modderkruiper, de bosbeekjuffrouw en de kiezelsnelwants. Ook volgt nog de tip om in de vijver hout te leggen, dat trekt de kokerjuffrouw aan en om er boompjes omheen te zetten.

Wie meer wil weten: het boek Aquatische Ecologie in Nederland van de KNVV is daar het standaard werk voor en op de app Vijver, sloot en plas is zeer gedetailleerd het waterleven te bekijken.

Een laatste onderwerp dat aanbod komt zijn de exoten, inmiddels meer dan honderd soorten, waardoor bijvoorbeeld sloten geheel dichtgroeien met de grote waternavel.  Inmiddels zwemmen er zo ook bij ons grondels uit de Zwarte zee in onze rivieren.

Dan volgen de laatste tips, de zogeheten take home messages:  Wat kun jezelf doen?

Haal al je tegels uit je tuin. Gooi geen (tuin)afval in het water. Lever medicijnresten in. Gebruik geen chemische bestrijdingsmiddelen. Koppel je regenwaterafvoer af.

Homme Siebenga dankt Geert Jan voor deze boeiende en interessante avond. Vol kennis inmiddels over het hoe en wat betreft het grote onderwerp ‘de waterkwaliteit’ keren wij daarna weer huiswaarts.