De trek van de kraanvogel

Het gaat goed met de kraanvogel. Deze tot de verbeelding sprekende vogel is haar broedgebied zelfs aan het uitbreiden. Zelfs in Nederland heeft de vogel zich definitief gevestigd. Dit jaar is zelfs een jong geboren en groot geworden in onze eigen Peel.

Tijdens hun broedverblijf leven ze een redelijk verborgen bestaan.

Maar eind augustus wordt het al onrustig in kraanvogelland. Er wordt begonnen met verzamelen. Op vele plaatsen in het broedgebied ontstaan spontaan groepen, het socialiseringsproces is begonnen. De jongen komen voor het eerst andere kranen tegen. De eerstejaars jongen zijn duidelijk herkenbaar. Hebben nog een donkere bruinige kop en piepen tijdens de vlucht (contactroepje). Deze piepers mogen dus voor het eerst mee op reis. En als het dan wat kouder wordt gaat de kraanvogeltrek beginnen.

De trekroutes
De Europese kraanvogel (grus-grus) kent in feite twee hoofdroutes:

• Van Noordoost Europa naar Zuidwest en de Noord-Zuid route.
• De Noord-Zuid route is van Rusland, Turkije naar Egypte, Nijldelta en verder Afrika in.
• De Zuid-West route kent twee hoofdrichtingen. Een over Rusland, Hongarije (Hortobaghy) de laars van Italië naar Tunesie en een over Zweden/Duitsland/Frankrijk/Spanje.

Over deze laatste route gaan we het hebben.

Tijdens de trek moet onderweg regelmatig worden gerust
Soms wordt voor een nacht een rustplaats gezocht. Rustplaatsen worden van oudsher aangedaan. De bekende rustplaats voor grote groepen (vele duizenden vogels) is meestal een centraal punt in een landschap waar rust heerst, in de omgeving overdag voldoende voedsel moet zijn te vinden en waar veiligheid gewaarborgd is. Kraanvogels kiezen hierbij graag een uitgestrekt landschap met enig uitzicht, met een voorkeur voor ondiepe wateren of moddervlakten waar ze ’s avonds kunnen slapen. (Rügen, Diepholz, Lac du Der de Chantecoq).

Overdag worden voedselvluchten in de omgeving gemaakt
Op de bekende rustplaatsen kan meerdere dagen achtereen worden teruggekeerd.

Bekende rustplaatsen in Nederland waren de Peel, Budel (Cranendonk. Kranenveld) en de Strabrechtse heide (o.a. kranenmeer). Een aantal plaatselijke namen herinneren hier nog aan. In Duitsland zijn ongeveer een twintigtal bekende rustplaatsen, waar aantallen mogelijk zijn, variërend van enkele honderden tot vele tienduizenden vogels.

De echte kraanvogelrustplaatsen zijn het Oostzee eiland Rügen, ten noordwesten van Berlijn. (Linum, omgeving Muritz) en noordelijk van Osnabrück (Diepholzer Moorniederung). Ook in Frankrijk en Spanje zijn meerdere gebieden bekend om de kraanvogels.

Eerste grote halteplaats: Rügen (Duitsland)
De vogels uit Polen en Scandinavië, waaronder een beperkt aantal uit Finland en Estland hebben hier hun eerste grote verzamelplaats. Ze komen over de Oostzee, hebben vaak een grote inspanning achter de rug en hebben behoefte aan rust en voedsel.

De Oostzee is een ondiepe zee. De (half)eilanden Rügen en Zingst hebben stille waters langs grillige kusten, ook wel Bodden genoemd. De eb- en vloedwerking in de Oostzee is minimaal. In de ondiepe Bodden wordt vaak de avondrust gezocht. Op het eiland is voldoende mais- en graanteelt om te kunnen foerageren. Het overgrote deel van de vogels verblijft hier tot zeker half oktober. Tot eind november kunnen nog steeds vogels aankomen. Wordt wel steeds minder.

De tweede grote halteplaats: Diepholzer Moorniederung
Deze rustplaats bestaat uit een groot moerasgebied . Door de vernatting van de moerassen  een aantal decennia geleden is een belangrijke rustplaats ontstaan. In de buurt zijn de geoogste graan- en maisvelden een goede uitvalsbasis overdag. Vanuit Nederland is dit gebied het dichtstbij. Eind oktober/begin november zijn de aantallen hier het grootst.

Derde grote halteplaats: Lac du Der (Frankrijk)
Frankrijk begint zich te ontpoppen als een goede gastheer voor de kraanvogels, dankzij de inzet van de L.P.O. (De Franse vogelbescherming). Het Lac du Der, liggend in de Franse Champagne/Ardennes, is hierbij het paradepaardje geworden. Het Lac is een groot waterreservoir dat in 1974 onder water is gezet. Enerzijds dienend als drinkwatervoorziening en anderzijds als opslag bij wateroverlast.

Het Lac wordt gevoed door de rivier de Marne. Zeer groot Lac (4800 ha), waarvan een deel zeer ondiep of zelfs droog staat. Dit is de vermoedelijke reden dat deze rustplaats zo massaal wordt bezocht.

Vanaf de dijk om het meer zijn de vogels goed te zien. Tegen de avond verzamelen de vogels, die overdag in de omgeving voedsel hebben gezocht, zich daar in groten getale. Veel graan- en maïsakkers geven nog volop restanten om te eten.

’s Morgens en ’s avonds speelt hier zich een natuurverschijnsel af van de bovenste plank: de lucht is bezaaid met vogels in grote zwermen die alle de bescherming van de groep opzoeken, gelijktijdig een oorverdovend geluid producerend. Bij de Ferme de Grues wordt tijdens de voorjaarstrek van tijd tot tijd bijgevoerd. Succes verzekerd.

De vogels kunnen hier meerdere weken verblijven in het najaar, hoofdzakelijk in de maanden eind oktober en november. In het voorjaar is het verblijf beduidend korter. Steeds meer vogels willen in Frankrijk blijven hangen. De opwarming van de aarde speelt hierbij een rol.

Een klein deel trekt nog over de Pyreneeën verder naar Spanje. (Estramadura)

De kraanvogel in Nederland tijdens de trek
Het ver dragende geluid van overvliegende kraanvogels doet menig rechtgeaard vogelliefhebber naar buiten hollen. Kraanvogels trekken zowel overdag als ’s nachts.  Ieder voor- en najaar komen er kraanvogels boven Nederland. In het najaar de meeste eind oktober/begin november en in het voorjaar de meeste in maart. Het aantal overtrekkende vogels kan echter sterk fluctueren. Nederland ligt in feite buiten de trekroute. Bepaalde weersfactoren zijn verantwoordelijk voor een westwaartse opschuiving van de trekroute. Kraanvogels zijn niet afhankelijk van thermiek. Het zijn hoofdzakelijk krachtvliegers. Dagenlange sterke oostenwind doet de vogels uit de koers belanden en over ons land . Het zogenaamde verdriften.

Op slechts 4 plaatsen worden nog regelmatig rustende kraanvogels gezien, terwijl dat decennia terug tientallen plaatsen waren. Deze plaatsen zijn De Peel, De Hamert, Meinweg en soms onze eigen Strabrechtse heide (hier is een speciaal stiltegebied ingericht). Ze verblijven maar van korte duur. De volgende dag zijn ze weer vertrokken.

Wie de kraanvogeltrek over west Europa wil volgen kan het best www.grus-grus.eu opzoeken.

Dorus v.d.Boom

De foto’s zijn gemaakt door Dorus van de Boom.