Welkom wolf! Deel 2

Welkom, wolf, Feuilleton deel 2 van 4: Gevolgen voor de Amsterdamse natuur

Door: Lisalotte van Os en illustraties van Henrike Haselhuhn

De wolf is onderweg naar Amsterdam. En nee, dan hebben we het niet over meer Hudson Bay–wolven voor Artis. Dit jaar werden maar liefst 16 wolvenwelpen geboren binnen de vier roedels die zich inmiddels in Nederland hebben gevestigd. Deze leven tot nu toe in territoria in het oosten en noorden van ons land, maar in april 2021 liet een wolf zijn snuit zien in Zeeland en in april dit jaar bleek na DNA–onderzoek een gedode ree in Het Goois Natuurreservaat het werk van een wolf. Het is dus niet zozeer de vraag óf, maar wannéér de wolf naar Amsterdam komt. Dit roept vragen op over de bescherming van wolven, natuurbeheer, menselijke veiligheid en de gevolgen voor veeteelt. Want wat betekent de aanwezigheid van de wolf voor ons en de natuur?

De terugkeer van de wolf is een natuurbehoudssucces, maar wat betekent het andersom voor de natuur? Wat betekent de oprukkende wolf voor de biodiversiteit in Amsterdam en omgeving, bijvoorbeeld de Amsterdamse Waterleidingduinen? Wolven hebben een belangrijke functie in ons ecosysteem en kunnen een grote bijdrage leveren aan het herstel van de natuurlijke balans, weten we op basis van uitgebreid onderzoek. Dit komt met name omdat wolven bovenaan de voedselketen staan.

Een goede indicatie voor de gevolgen voor de Amsterdamse Waterleidingduinen is de herintroductie van wolven in 1995 in Yellowstone National Park in de Verenigde Staten. Hier vond volgens een onderzoeken uit 2011 en 2017 een trofische cascade plaats: een ecologisch proces dat begint aan de top van de voedselketen en letterlijk doorwerkt tot de bodem, een soort domino-effect in de voedselpiramide. De komst van wolven zorgde voor rendier-loze ‘angstlandschappen’ langs de rivieren, oftewel plekken dier prooidieren mijden. Hierdoor kreeg het bos de kans zich uit te breiden, wat vogels en andere dieren aantrok. De boomwortels maakten de bodem steviger, zorgden ervoor dat oevers minder vaak instortten en de rivieren een smallere, minder meanderende
loop kregen. Dit maakte dat bevers ijverig aan het bouwen sloegen. Er ontstond een afwisseling van snel- en traagstromend water en hier en daar verschenen poeltjes in het landschap, wat het aantal soorten vissen en insecten zienderogen deed stijgen. De Youtube video ‘How wolves change rivers’ die in 2014 viral ging legt dit goed uit.

De Amsterdamse Waterleidingduinen wordt, in tegenstelling tot Yellowstone, zeer drukbezocht door mensen. Wij oefenen invloed uit op de aanwezigheid van zowel prooi- als roofdieren. Verder onderzoek is noodzakelijk
om inzicht te verkrijgen in de combinatie van het effect van de wolf én de mens op prooidieren. We kunnen leren van de Veluwe, waar de wolf zich al gevestigd heeft en sinds midden 2020 een vijftigtal cameravallen staat in het territorium van een wolvenroedel. Terwijl er met smart op de resultaten wordt gewacht, zijn er al wel een
aantal andere gevolgen bekend.

In de afgelopen eeuw verdwenen zo’n 85%
van de bestaande soorten in Nederland uit
ons ecosysteem, wat het destabiliseert en
het risico op plagen vergroot. Menselijk
handelen is daarnaast in grote mate
verantwoordelijk voor de verspreiding van
besmettelijke ziektes als de vogel- en
varkensgriep. De wolf functioneert als
gezondheidspolitie binnen een ecosysteem.
Deze jaagt niet zomaar op een dier dat
langskomt, maar heeft het gemunt op zieke,
zwakke en oude dieren, omdat dit
makkelijke prooien zijn. Zo helpen ze de
verspreiding van bepaalde ziekten onder
hun prooien verminderen. Dit houdt
hoefdierpopulaties gezond en voorkomt
een al te sterke groei. Zo worden wolven vaak genoemd als oplossing voor de jaarlijks terugkerende forse wintersterfte onder edelherten. Dit kan ook een oplossing zijn voor het onhoudbare grote aantal damherten in de Amsterdamse Waterleidingduinen.

Als gevolg van het ontstaan van angstlandschappen in combinatie met kleinere populaties hoefdieren, kan het plantenbestand er heel anders uit gaan zien. Deze grazers zijn namelijk de belangrijkste planteneters in het ecosysteem. Op plekken waar opeens veel minder of helemaal niet meer gegraasd wordt, biedt de natuur ruimte voor jonge loofboompjes en andere bepaalde plantensoorten om zich te ontwikkelen. Dit zorgt bijvoorbeeld
voor natuurlijke verjonging van bossen. Stichting Duinbehoud ziet een mogelijke toekomstige aanwezigheid van grote jachtdieren in de Amsterdamse Waterleidingduinen als manier om de schade aan de duinvegetatie door overbegrazing te beperken.

Herbivoren hebben daarnaast ook invloed op de vegetatiesamenstelling via de voedingsstoffen in hun mest. Onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel toont aan dat de samenstelling van een vegetatie op een bepaalde plek afhangt van de mest van de herbivoren op die plek. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de kwaliteit van konijnenmest veel gunstiger is voor de diversiteit van de plantengemeenschappen dan die van grotere grazers. Middelgrote
roofdieren zoals vossen, die veel in de Amsterdamse Waterleidingduinen voorkomen, mijden wolven waardoor konijnen meer de ruimte krijgen. Deze laatste bevorderen dus de plantaardige biodiversiteit.

Wolven zorgen ook voor een rijkere dierlijke biodiversiteit. De kadavers die zij achterlaten trekken de ‘begrafenisondernemers’ van de natuur aan. Dit zijn bijvoorbeeld raven, wilde katten, rode wouwen,
boommarters, zeearenden, aaskevers, vale gieren, dassen en monniksgieren.

Ook kunnen wolven ons direct helpen en bijdragen aan de verkeersveiligheid. Zo vinden in het gebied in de buurt van de Amsterdamse Waterleidingduinen en het Nationaal Park Zuid-Kennemerland jaarlijks tientallen botsingen met damherten plaats. De wolf zou een oplossing kunnen zijn voor overstekende damherten, volgens een studie van de universiteit van Wageningen. De komst van de wolf heeft dus veel positieve gevolgen.

Lees meer in de volgende delen

Welkom, wolf, Feuilleton deel 1 van 4: De verjaging en terugkeer van de wolf
Welkom, wolf, Feuilleton deel 2 van 4: Gevolgen voor de Amsterdamse natuur
Welkom, wolf, Feuilleton deel 3 van 4: Vreedzame co-existentie mens en wolf
Welkom, wolf, Feuilleton deel 4 van 4: Wat betekent dit voor de veeteelt