Kleuren en patronen van vogeleieren

Nog even en de lente begint! Je kunt al aan de vogels zien welke plannen ze hebben. De wilde eenden vormen al paartjes, spechten roffelen, de koolmeesjes in onze tuin inspecteren keer op keer het nestkastje en de pimpelmezen laten hun belletje luid en duidelijk rinkelen. De Afrikagangers zijn onderweg naar Nederland en Jeroen Breidenbach heeft bij It Set al 80 grutto’s geteld. Het is duidelijk: er is geen houden aan, er moet binnenkort voor nageslacht worden gezorgd!

Dat alle vogels in mei een ei leggen, is allang achterhaald. Zodra het warm wordt en er genoeg te eten is, leggen vogels een ei en dat kan best al in april zijn. Hoe komt het eigenlijk dat vogeleieren zulke uiteenlopende kleuren en patronen hebben? Blauwgroen voor de merel, lichtbruin voor de kip en groen gespikkeld voor de kievit, om maar eens een paar te noemen. Een bijzonder gegeven is dat vogels hun gekleurde eieren danken aan hun dinovoorouders. Net zoals bij vogels waren de eierschalen van tweevoetige roofdino’s vaak gekleurd en gevlekt.

Toch is de gekleurde eierschaal geen ‘vogelinnovatie’, is de conclusie van drie Amerikaanse biologen. Hoofdonderzoekster Jasmina Wiemann stelde vast dat dinosauriërs miljoenen jaren geleden ook roodbruine en blauwgroene eieren legden. Dat leidde tot de vraag of huidige vogels hun gekleurde eierschalen danken aan hun dinovoorouders of dat eierkleur tweemaal apart is geëvolueerd. Wiemann heeft samen met twee collega’s negentien eierschalen onderzocht. Deze waren eels afkomstig van veel voorkomende dinosauriërs uit het Mesozoïcum (252 tot 65 miljoen jaar geleden), deels afkomstig van hun huidige nog levende verwanten zoals de kip en de alligator. Het klinkt wonderlijk maar vogels en krokodilachtigen deelden zo’n 240 miljoen jaar geleden een gemeenschappelijke voorouder. Ook de dinosauriërs stammen van die voorouder af.

De Amerikaanse onderzoekers hebben vastgesteld dat pigment aanwezig is in alle eierschalen van voornamelijk gevederde, vleesetende, tweepotige dinosauriërs. Dat betekent dat alle gekleurde eieren een gemeenschappelijke evolutie kennen. In de eierschalen van dino’s zoals de ‘langnekdino’ ontbraken kleuren. In de dino-eierschalen zaten twee soorten pigment, net als in vogeleierschalen: roodbruin pigment dat zich in de buitenste waslaag bevindt en blauwgroen pigment dat dieper de schaal binnendringt. De fossiele eieren waren niet egaal van kleur, maar gespikkeld of gevlekt dankzij het roodbruine pigment.

Men veronderstelt dat bij vogels kleuren en vlekken het resultaat zijn van interactie met roofdieren. De vlekken zouden ervoor zorgen dat de eieren minder opvallen. Mogelijk hadden de dino’s ook last van eierrovers en broedparasieten en leidde dat tot de gekleurde eierschalen, schrijven de onderzoekers. Dit wetende, bekijk je een ei toch met andere ogen want in zo’n ei is een soort spoor te zien dat miljoenen jaren geleden is uitgezet.

Corry van der Meer

Bron: Gemma Venhuizen, NRC

Foto’s:

bovenste – kievitseieren met jonkies

onderste – merelnest met eieren