Grote rupsendoder, een kleine krachtpatser

In het jaar van de wesp deel ik hier mijn waarneming van een algemene soort maar wel eentje met opmerkelijke wetenswaardigheden.

Vanuit m’n ooghoeken zie ik iets raars over de grond voortploeteren. Het is een lang dun beestje dat loopt te slepen met iets groots onder zich. Ik volg het tafereel en met veel moeite lukt het om een paar foto’s te maken. Het insect bleek een Grote rupsendoder met in dit geval een rups van de Gevlamde uil, een zeldzame nachtvlinder. Deze soort kiest kale rupsen als prooi.

De grote rupsendoder Ammophila sabulosa komt algemeen voor in Nederland. Het is een graafwesp en dus graven ze hun nest in de bodem, in zanderige grond. De grote rupsendoder pakt rupsen die veel zwaarder zijn dan zij zelf is, tot wel tien keer het eigen lichaamsgewicht! En dat voor een beestje dat zo fragiel oogt dat haar wespentaille bij een klein tikje al in tweeën kan breken. Deze wesp wordt 1,5 tot 2,5 cm lang.

Ze verlamt de rups door met haar angel gif in de zenuwknoop van elk lichaamsdeeltje (segment) te injecteren. De rups wordt verlamd maar, hoe wreed het ook klinkt,  blijft wel in leven. Ze begraaft deze prooi in een zelf gegraven nestgang onder de grond, soms wel 20 cm diep. Hierin stopt ze de ontvoerde rups en legt er een eitje bij. Als de larve uit het eitje komt heeft deze vers voedsel.

Het vrouwtje rupsendoder dat ik zag klom tot bovenin de top van het blad, maar waarom? Waarschijnlijk omdat ze vanaf een hoog punt makkelijker weg kan vliegen. Ze kan dus ook nog vliegen met deze vette rups! Hieruit blijkt dat de Grote rupsendoder ongelofelijk krachtige vliegspieren moet hebben. Ze zat daar eerst een poosje stil bovenin die bladtop, mogelijk wachtte ze daar tot het gif goed ingewerkt was. Meestal wordt de rups over de grond naar het nest gesleept, dat nest ligt soms wel twintig tot dertig meter verderop.

Dit beestje is ontzettend slim. Als ze het nest af heeft en op zoek gaat naar een rups, sluit ze de nestingang af met een passend steentje. Als ze met rups terugkeert, legt ze die naast de ingang, haalt het steentje weg, controleert het nest en trekt de rups naar binnen. Ze legt er een eitje op en gaat weer een steentje zoeken om te ingang te blokkeren. Meestal kiest ze nu een ander steentje, waarom zullen we misschien nooit weten. Als laatste camoufleert ze de hele zaak met natuurlijk materiaal uit de omgeving. Meestal is dit zand, dat drukt ze stevig aan tegen het afsluitsteentje. Heel knap toch hoe ze dat allemaal doet.

Toch zijn ook hier weer kapers op de kust. Van haar soortgenoten zijn er vrouwtjes bij die inbreker van beroep zijn geworden en blijft een nest niet altijd onopgemerkt. Deze inbreekster bewerkt de gestolen rups met haar kaken zodat het eitje van de buurvrouw kapot gaat. Ze sleept het naar haar eigen nest en legt haar eitje er op.

Zo’n inbraak bij de buren heb ik niet gezien, maar dat ik getuige was van een rupsontvoering door deze kleine krachtpatser vond ik al heel bijzonder.

Esther Dijkstra

Bron: Nederlands Soortenregister, artikel  P. van Breugel uit magazine Vlinders nr. 3 2024 en met dank aan Angela Mundi, natuurgids en oud-IVN-er afdeling Rijk van Nijmegen.

 Grote rupsendoder klimt met rups van de Gevlamde uil naar de top van een blad.