Leren gaat beter met frisse lucht en zonlicht
Tien jaar geleden stond IVN aan de wieg van de Buitenlesdag. Inmiddels doet een kwart van de Nederlandse scholen mee, maar toch is er nog een wereld te winnen met buitenlessen.
Hoe ziet leren eruit? Grote kans dat je denkt aan een klas met schriftjes op tafel, aandachtig luisterend naar de docent die bij het digibord staat, in doodse stilte en opperste concentratie. Maar leren en lesgeven gaat veel beter buiten op het schoolplein, met takjes en lieveheersbeestjes. In 2015 lanceerde IVN samen met Stichting Jantje Beton een campagne voor de eerste Buitenlesdag: een dag in april waarop scholen in Nederland hun kinderen buiten lesgeven. Sindsdien vraagt IVN elk jaar aandacht voor de Buitenlesdag en krijgen scholen ondersteuning om hun buitenlessen vorm te geven. ‘Niet alleen voor de Buitenlesdag in april zelf, maar vooral ook om buiten lesgeven structureel onderdeel te maken van de aanpak van scholen’, zegt Maartje Langeslag, projectleider
Kind en Natuur bij IVN. ‘Een kwart van de scholen in Nederland – zo’n 1.600 scholen – doet mee aan de Buitenlesdag.
Het is echt een begrip geworden in het onderwijs, veel scholen zetten de dag standaard in hun agenda. Maar we willen ook dat een kwart van de lestijd buiten doorgebracht gaat worden. Nu is dat nog 1 procent.’ En dat terwijl de voordelen van buiten les krijgen overweldigend zijn. Langeslag: ‘Buiten les krijgen is goed voor de cognitieve ontwikkeling van kinderen. Er wordt veel onderzoek naar gedaan, en de resultaten zijn telkens positief.’ In onderwijsjargon: buitenles leidt tot grotere leeropbrengsten. ‘Als kinderen veel bewegen, is dat niet alleen goed voor hun motorische ontwikkeling, maar kunnen ze de stof beter onthouden en “verteren”.
Onze hersenen werken blijkbaar op die manier. Kinderen vinden buitenles daarnaast ook gewoon heel leuk, waardoor ze de stof beter onthouden. Ze kunnen een eigen draai geven aan de lesstof, waardoor ze meer “eigenaarschap” tonen. Ook frisse lucht en zonlicht bevorderen de schoolprestaties.’
Minder gepest
Al deze voordelen worden afgevinkt wanneer kinderen geregeld les krijgen op een ‘grijs’ schoolplein, maar als er op dat schoolplein natuur te vinden is – bomen, struiken, zand, water – zijn de effecten zelfs nog duidelijker. ‘Een recent onderzoek laat zien dat een groen schoolplein de taalontwikkeling van kinderen bevordert’, zegt Langeslag. ‘Op een groen schoolplein is meer te zien, te beleven en te benoemen. Spelen in de natuur vraagt meer van de creativiteit van kinderen, het is gevarieerder dan binnen spelen. De omgeving sluit aan op de belevingswereld van kinderen, waardoor je betekenisvol gaat leren, en dat stimuleert de prestaties.’
Ook bevordert spelen en leren op een groen schoolplein de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen. ‘Er zijn meer positieve interacties, er wordt minder gepest en kinderen die veel buiten zijn kunnen beter tegen kritiek.’ Met zoveel positieve effecten vraag je je af waarom kinderen niet veel meer buitenles krijgen dan nu het geval is. Docenten ervaren nog belemmeringen. ‘Ze geven aan behoefte te hebben aan voorbeeldlessen: hoe doe je dat nou? Je moet echt wel op een andere manier je les indelen en op een andere manier orde houden. Daarnaast melden docenten dat ze te weinig tijd hebben. Daarom is het belangrijk om de buitenles geen extra activiteit naast de gewone lesstof te laten zijn, maar om die reguliere lesstof juist in een buitenles vorm te geven. Tenslotte hebben veel docenten ook extra handjes nodig als de klas naar buiten gaat, zeker als ze nog moeten wennen aan buiten lesgeven.’
Op allerlei manieren probeert IVN docenten te ondersteunen en te inspireren. Op buitenlesdag.nl staan meer dan tachtig lespakketten, van een ‘stoffelijk bijvoeglijk naamwoordsafari’ tot ‘lieveheersbeestjes rekenen’, of een takkenkubus of slakkenhotel maken. Er zijn onderzoeksrapporten te vinden over de resultaten van buiten leren, factsheets en tips voor groene schoolpleinen en informatie over schooltuinieren. ‘Ook bieden we trainingen en een studiedag aan, voor docenten die zich willen bekwamen in buiten lesgeven.’
Jubileum
Ook lokale afdelingen van IVN kunnen docenten ondersteunen. ‘Er zijn al heel veel afdelingen die helpen op scholen, bijvoorbeeld met Natuurhelden: dat zijn vrijwilligers die helpen op scholen, bijvoorbeeld met de Buitenlesdag of andere buitenlessen of met het vergroenen van een schoolplein. Zij zijn die extra handjes die docenten zo goed kunnen gebruiken. Elke school is blij met de inzet van vrijwilligers.’ Voor de jubileumeditie van de Buitenlesdag, op 8 april 2025, wordt extra uitgepakt.
Schrijfster en IVN’er Marjolein van der Gaag heeft het kinderboek ‘Het geheim van de natuurbende’ geschreven. Ook is er een speciaal Natuurbende-lespakket dat kinderen stimuleert om zelf een natuurbende te vormen. ‘Kinderen onderzoeken hoeveel natuur er eigenlijk is in hun omgeving en komen daarna in actie om de buurt verder te vergroenen. We hopen dat er op 8 april in het hele land natuurbendes aan de slag gaan!’ De Buitenlesdag, groene schoolpleinen, Natuurhelden – het zijn allemaal initiatieven waarmee IVN wil bijdragen aan de ontwikkeling van natuurrijk onderwijs. Dat sluit aan bij ontwikkelingen in het onderwijs zelf. ‘Je hoort steeds vaker over het belang van betekenisvol leren en contextrijk onderwijs.
Uit onze onderzoeken blijkt dat meer dan 90 procent van de docenten de grotere leeropbrengsten van buitenlessen ziet en onderkent.’ Uiteindelijk is het de bedoeling dat Nederlandse scholen buiten-zijn meer integreren in de lesmethodes. Nederland loopt daarin bepaald niet voorop, weet Langeslag. ‘De Scandinavische landen zijn hier verder in, en ook in Engeland is er een betere balans tussen buiten en binnen.’ We moeten vooral even wennen aan het idee van buiten onderwijs geven.
We hebben vastomlijnde ideeën over hoe lesgeven eruitziet, stelt Langeslag. ‘Niet alleen de leraren, die op de PABO leren wat leren is, maar ook de ouders en andere betrokkenen. Bij leren denken we aan binnen zitten, als kinderen buiten zijn dan is het spelen. We moeten daar op een andere manier naar gaan kijken en dat patroon doorbreken.’
Naast de boom, achter de boom, in de boom
Miranda Scharff, docent groep 3, 4 en 5 aan Montessorischool Arcade in Utrecht:
‘Ik neem de leerlingen meerdere keren per week mee naar buiten. We hebben sowieso eens per week een les Natuurbeleving. Dan maken we kunst van stokken en takken, gaan knoppen aan de bomen zoeken, of staan stil bij het weer.
Als het mistig is, vertel ik de kinderen dat we in de wolken staan. Daarnaast doen we regelmatig reguliere lessen buiten. We hebben daarvoor speciale natuurschriften, klemborden en een bak potloden die mee naar buiten kan. Maar de natuur zelf levert de beste lesmaterialen: takjes om op te meten, en in de taalles kun je voorzetsels prachtig oefenen: naast de boom, achter de boom, in de boom en ga zo maar door. Als ik inspiratie nodig heb voor een buitenles, ga ik naar de site van IVN. Ook als het miezert gaan we naar buiten, bij harde regen ook, maar dan vijf minuutjes. De kinderen vinden het geweldig; ze helpen me herinneren als het tijd is voor de buitenles.
Door het vele buitenzijn verbetert hun motoriek, ze worden heel vrij en ontdekkend, het geeft ze zelfvertrouwen. Een meisje dat al dat groen aanvankelijk nogal eng vond, is een echt buitenkind geworden. Ze durfde nooit voor de groep te praten, maar ze heeft buiten geleerd om meer van zichzelf te laten zien en horen. Ik hoop dat ik met mijn buitenlessen andere docenten – en ouders – inspireer ook vaker naar buiten te gaan. Mijn tip? Maak het niet te moeilijk; begin klein. Elke dag een groepsspel op het grasveld is al een mooi begin van waaruit je met de klas samen verder op ideeën komt.
Tekst: Paul Q de Vries
Illustraties: Marike Knaapen
Mens & Natuur magazine
Dit artikel verscheen eerder in de lente editie van Mens & Natuur magazine 2025. Wil je ook het Mens & Natuur Magazine ontvangen? Voor € 25 per jaar ben je al lid van IVN en ontvang je 4x per jaar ons magazine en kun je gratis of met korting deelnemen aan onze activiteiten, cursussen en workshops.
