‘Laat niet over je heen lopen!’
Jaap Dirkmaat richtte stichting Das en Boom op. Tegenwoordig houdt hij zich bezig met de bescherming van ons cultuurlandschap in ruimere zin. Op de drempel van zijn pensioen is hij nog even strijdbaar als altijd.
Het begon in 1981 met een club zónder naam, maar mét een logo: een tekening van een das onder een boom. De leiding was in handen van dienstweigeraar Jaap Dirkmaat, die zijn vervangende dienstplicht uitdiende bij het toenmalige Rijksinstituut voor Natuurbeheer. Toen Dirkmaat zijn eerste actie aankondigde om tegen de teloorgang van de natuur te strijden, vroeg een journalist van de Gelderlander tevergeefs naar de naam van de nieuwe organisatie. Op eigen initiatief zette die daarom maar ‘Das en Boom’ in de titel boven zijn stuk. De rest is geschiedenis.
Valt die geschiedenis van Das en Boom kort samen te vatten?
‘Het begon met een slechte stand van de das in Nederland. Na 35 jaar is die stand enorm toegenomen, tot nu ruim 8.000 dieren. Maar het is echt niet zo dat de vereniging is opgeheven omdat er nu ‘genoeg’ dassen zijn. De vereniging is een stichting geworden onder mijn voorzitterschap. We zijn nog steeds een waakhond die het succes van de soort bewaakt. Kijk alleen al naar de botsingen tussen spoorbeheerder Prorail en de dassen die burchten graven in spoortaluds. Er is echt nog steeds genoeg om voor te strijden.’
Toch heb je jouw werk in 2006 voor een belangrijk deel verlegd naar de nieuwe Vereniging Nederlands Cultuurlandschap?
‘Dat komt omdat de leden van mijn oude vereniging met het succes van de das vonden dat dit dier niet meer de beste ambassadeur was voor natuurbescherming. Ze wilden dat we ons ook gingen inzetten voor andere diersoorten. Otters, en ook hamsters, ofwel korenwolven. Toen moluskendeskundigen ons vervolgens verweten dat we alleen maar voor ‘aaibaar’ gingen, stonden we bijna letterlijk de volgende dag ook op de bres voor de zeggekorfslak, een beestje ter grootte van een muizenkeutel. Dat was ook de start van de brede Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.’
Wat heeft die vereniging tot nu toe op haar conto staan?
‘We strijden onder andere voor de ontsnippering van de Nederlandse natuur. Dat begon in feite al in 1989, toen we Neelie Kroes, destijds baas van Rijkswaterstaat, in ons kamp kregen en erelid hebben gemaakt. Zij trok 2 miljoen uit voor de eerste dassentunnels die onder bestaande wegen werden aangelegd. Inmiddels is er voor wel 90 miljoen geïnvesteerd in wildtunnels onder onze snelwegen, voor veel meer dieren dan alleen dassen.
De huidige overheid wil het onderhoud daarvan wegbezuinigen, maar daar verzetten we ons uiteraard hevig tegen. Je gaat al die investeringen toch niet bij het oud vuil zetten?! Waar ik ook trots op ben is de aanwijzing van steeds meer ‘Icoonlandschappen’, als vervanging voor de opgeheven ‘Nationale Landschappen’. Dat zijn gebieden van ten minste 200 hectare, die letterlijk iconisch zijn voor het Nederlandse cultuurlandschap. De Zak van Zuid-Beveland is zo’n gebied. Vanuit de lucht zie je daar nog heel mooi de oude structuur met heuvels waar bovenop eeuwen geleden meertjes zijn aangelegd om zoetwater te verzamelen voor het vee. Dat landschap was ook dooraderd met hagen en heggen. Dat is daar nog geweldig bewaard gebleven.’
Die Icoonlandschappen bestaan straks naast de 21 Nationale Parken?
‘Ja. De Nationale Parken zijn meer dan alleen strikt beschermde natuur. Ik sprak laatst een Belg die ervan schrok dat door het Nationaal Park Veluwezoom ook snelwegen liggen. Onze Icoonlandschappen moeten aan tenminste drie van de vier zijden “vrij kunnen ademen” en bevatten ook waardevol cultuurlandschap. Dan kom je bijvoorbeeld uit bij het coulisselandschap rond het riviertje de Vlist in het Groene Hart. Daar zie je nog steeds het patroon van de ontginningen uit vroeger tijden, met de rijkere biodiversiteit die erbij hoort.’
Door jouw werk loopt ook al jaren een spoor van heggen en hagen. Hoe is dat zo gegroeid?
‘In heggen ligt niet alleen veel historie, maar ook veel biodiversiteit. Heggen, hagen en houtwallen zijn de erfafscheidingen van vroeger, met een enorm potentieel voor herstel van leven erin. Via geld van de provincie Limburg hebben we ons als vereniging gecommitteerd aan het herstel van 82 kilometer Maasheggen. Aan de Brabantse kant van de Maas zijn die heggen relatief goed bewaard gebleven, maar in Limburg is er nog veel werk aan de winkel. Ik moet tegenwoordig bijna wekelijks ergens een lintje doorknippen of een nieuwe heg planten, zoveel werk verzetten we in het herstel van heggenlandschappen.’
Deze zomer ‘lonkt’ voor jou de AOW, maar het klinkt niet of je het rustig aan gaat doen. Waar haal je de energie vandaan?
‘Ik ga wel degelijk een beetje rustiger aan doen. Maar het gevoel van urgentie is er nog steeds. Bij de grote terreinbeherende organisaties als Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten zie ik dat gevoel van urgentie niet. Als die niet wat strijdbaarder worden, zal er onherroepelijk grond van hen onteigend worden voor woningbouw. Ik zeg: laat niet over je heen lopen! Als je in de natuur bouwt gaat dat ten koste van de biodiversiteit, maar als je dat doet in maïsland of raaigras kan je er juist voor zorgen dat de biodiversiteit toeneemt.’
Heggen planten op bedrijfsterreinen
IVN is kartrekker van Groen Geeft Energie, een campagne waarin we bedrijven en werknemers oproepen om hun bedrijfsterreinen te vergroenen. Via groengeeftenergie.nl kunnen bedrijven heggenpakketten bestellen die zijn samengesteld uit zeven tot acht soorten inheemse struiken. Groene vrijwilligers en omwonenden kunnen zich opgeven om bedrijven te ondersteunen bij het aanplanten van die heggen of een uurtje mee te planten.
Tekst: Rob Buiter
Fotografie: August Swietkowiak
Mens & Natuur magazine
Dit artikel verscheen eerder in de zomer editie van Mens & Natuur magazine 2025. Wil je ook het Mens & Natuur Magazine ontvangen? Voor € 25 per jaar ben je al lid van IVN en ontvang je 4x per jaar ons magazine en kun je gratis of met korting deelnemen aan onze activiteiten, cursussen en workshops.
