Landschap
Over de kalkgrens
Op de grens van kalkrijke en kalkarme duingronden ligt Bergen aan Zee. Samen met Ruud de Raadt en Piet Singer, twee gidsen van IVN Natuureducatie, verkennen we over zes kilometer de kalkgrens in de late winternatuur.
De burgemeestersvrouw kijkt ons strak aan vanaf een voetstuk. Marie van Reenen-Völter (1854-1925) haar nalatenschap aan Bergen aan Zee is zodanig groot dat ze een standbeeld heeft verdiend. Met de meanderende Zeeweg, de vele hotels en koloniehuizen, het Vredeskerkje, de beroemde Bello-spoorlijn vanuit Alkmaar en het Parnassiapark met het Duinmuseum zette zij de badplaats op de kaart. Vanuit het dorp leidt een steile trap ons naar het Parnassiapark, dat naar het stervormige duinbloemetje vernoemd is. Er flitst een konijntje voorbij, dwars over het wandelpad. Het herinnert ons er meteen aan dat de natuur hier echt dichtbij is. We lopen over smalle paadjes, komen langs een waterpoel en laten het dorp achter ons zodra we het Engelse Veld betreden. Dit stukje natuur is van grote ecologische waarde: het ligt precies op de grens van kalkarm en kalkrijk duingebied.
Kalkarme grond
Vlak bij het Vredeskerkje, een charmant kerkje met rietdak, begint het ons op te vallen: de bremstruiken steken hier massaal uit de grond. Zelfs zonder de kenmerkende gele bloemetjes die in de lente verschijnen, zijn ze niet te missen. Brem houdt niet van kalk. We lopen dus zichtbaar op kalkarme grond. Want van duindoorn bijvoorbeeld is geen enkel spoor te bekennen. Die kalkminnende soort vind je juist verder naar het zuiden, richting Egmond. Een andere plant die goed in kalkarme grond gedijt, is heide. Rondom Bergen aan Zee groeien er drie soorten: dopheide, kraaiheide en struikheide, de meest bekende soort. Van eind juni tot begin augustus kleurt die heidesoort de omgeving met zijn fel paars tapijt.
Bewakers van de duinnatuur
In de verte zien we ze al staan: Schotse hooglanders in de middagzon. We wijzen elkaar op de prachtige kleur van hun vacht. Ze staan pontificaal voor het klaphek, precies waar wij onze wandeling willen vervolgen. Kom je in de lente een kudde met jongen tegen, dan doe je er goed aan om met een grote boog om ze heen te lopen. Maar zo ver is het nog niet. Een voor een lopen we voorzichtig langs de imposante dieren. De hoorns geven ze een woest uiterlijk, maar gelukkig zijn het vriendelijke passanten. En nuttige. Ze houden immers de unieke duinnatuur in stand door het gebied te begrazen. Voorheen was die taak aan konijnen toebedeeld. De laatste jaren is het aantal rondhuppelende konijnen hier afgenomen door verschillende ziektes die onder de diersoort rondgaan. Zo is het konijn een zeldzame soort geworden in het duingebied. Natuurbeheerders doen pogingen om de konijnenpopulatie in het duin te herstellen, maar tot die tijd nemen grote grazers, zoals de Schotse hooglander en de exmoorpony, het werk over.
Natuurlijk kunstwerk
We zetten onze wandeling verder door een eikenbos, waarvan de bomen lager en kronkeliger zijn dan we gewend zijn. Dat verraadt iets over hun strijd met de zoute zeewind. Nu het nog winter is, zien we eigenaardigheden die in andere seizoenen vaak niet opvallen. Op kale takken pronken korstmossen, gallen en zwammen. We gaan iets dichterbij om rendiermos te bekijken. Het uiterlijk van deze korstmos lijkt daadwerkelijk op een hertengewei. Ook gele trilzwam trekt onze aandacht en vlakbij spotten we ananasgal – fascinerend!
De verhalen van Ruud en Piet brengen elk detail in het landschap tot leven. De natuurgidsen wijzen ons op duinroos, een lage rozensoort die langs het pad na het uitzichtpunt groeit. De plant is te herkennen aan de achtergebleven zwarte rozenbottels. In het voorjaar bloeit duinroos met witte, geurende bloemen. Eensklaps springen de wilgenroosjes in de kruipwilg ons in het oog. De gidsen leren ons dat het niet om de plant gaat, maar om de gelijknamige galsoort. Wilgenroosjes zijn bladeren die dicht op elkaar zitten en een platte rozet vormen. In juni zijn ze al zichtbaar, maar nog groen. Vooral in de winter kun je ze goed zien. En als je er een ziet, dan zie je er veel meer.
Winterrozen
Verspreid over Nederland zijn er honderden soorten plantengallen terug te vinden. Toch weten weinig mensen van hun bestaan af. Een gal is een vergroeiing of verdikking die als beschermende laag ontstaat nadat een insect (bijvoorbeeld een galmug of galwesp) zijn eitjes in een van de bladeren of bloemen of in de stengel van een plant heeft gelegd. Gallen danken hun naam vaak aan hun uiterlijke verschijning. Zo zijn er de ananasgal of eikenroos en de wilgenroos.
Zee in zicht
Naar Bergen aan Zee ga je niet zonder de zee te hebben gezien. Hoe dichter we bij het water komen, hoe frisser de wind wordt. De sjaals gaan om, de jassen een stukje verder dicht. Op weg naar het strand komen we een aantal verdroogde blauwe zeedistels tegen. Met een beetje fantasie zien we hun kleuren voor ons die pas in de zomer verschijnen. We doorkruisen een stukje dorp en lopen over het uitgestrekte strand naar het noorden. De cirkel is bijna rond. Met de ondergaande zon in ons gezicht komen we vanuit een andere hoek terug bij het Engelse Veld. We staan nog even stil bij het Vredeskerkje en verwonderen ons over hoeveel we gezien hebben in slechts zes kilometer wandelen.
IVN-routes
Wil je lekker struinen door de duinen of juist tot rust komen in een mooi, bosrijk gebied? IVN Natuureducatie neemt je mee naar de meest bijzondere plekjes in Nederland. De wandel- en fietsroutes zijn vaak uitgezet door lokale IVN-natuurgidsen. Zij kennen het gebied door en door. Zoals Marjo Janssen, Ruud de Raadt en Piet Singer van IVN Noord-Kennemerland, die deze wandeling in Bergen aan Zee hebben uitgestippeld.
Tekst en foto’s door Monika Grooteman.
Dit artikel verscheen eerder in het magazine Buitenleven, editie 2 2023.
