Koolzaad of raapzaad?

Als je in de zomer door de polder rijdt, dan valt het op. Hele akkervelden vol gele bloemen en ook de bermen kunnen helemaal geel zijn. Deze gele pracht is voor mij een teken dat het zomer is. Alles begint door al dat geel te stralen.

Als kind zag ik deze gele akkervelden voor het eerst in de Flevopolder. Daar zijn de akkervelden vaak vrij groot en als het veld dan helemaal vol gele bloemen staat valt dat op. Ik heb later begrepen dat dit koolzaad is dat vaak verbouwd wordt voor de koolzaadolie. Dus als ik een geel veld zie, dan denk ik aan koolzaad.

Aangezien ik in Friesland woon en familie in de Randstad heb, rijd ik bij lange afstanden meestal door de polder. Een paar jaar geleden viel het mij op dat de bermen in de polder ook helemaal vol gele bloemen staan (zie foto 1). Op afstand, vanuit de auto en erlangs rijdend, lijkt het dezelfde plant als het koolzaad.

Op een bepaald moment viel het op dat de bloemen in de berm op een ander moment bloeiden, namelijk vroeger in de zomer, dan de akkervelden. Dus mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Maar het was lastig om te zien of er verschil was in de gele bloemen die in de bermen langs de snelweg. Mijn geduld werd wel op de proef gesteld….

Tot ik dezelfde bloemen in het park zag. Yes! Snel een foto gemaakt en thuis opgezocht om welke plant dit ging. En ja, er was verschil. De plant die ik in het park had gezien had een andere stand van de bloemknoppen dan het koolzaad. Het ging om raapzaad! Het verschil is niet zo groot, maar wel gemakkelijk te zien vind ik. En nu ik weet dat er verschil is, let ik er meer op.

Afgelopen voorjaar reed ik weer langs de gele bermen. Ik ben toen speciaal bij een parkeerplaats afgeslagen om de planten van dichterbij te kunnen zien. En ja, ook deze gele bloemen zijn van het raapzaad.

Het verschil tussen koolzaad en raapzaad

Zoals ik hiervoor verteld heb, is één van de verschillen tussen koolzaad en raapzaad de stand van de bloemknoppen ten opzichte van de bloemen.

• Bij raapzaad zitten de bloemknoppen op dezelfde hoogte of lager dan de bovenste bloemen aan dezelfde steel (zie foto 2).
• Bij koolzaad zitten de bloemknoppen boven de bovenste bloemen aan dezelfde steel (zie foto 3).
• Bij raapzaad zitten de knoppen, zeg maar, meer in de vorm van een scherm en bij koolzaad in de vorm van een cilinder.

Het is een hele uitdaging om het verschil tussen koolzaad en raapzaad te zien aan de hand van de knoppen, als er nog geen bloemen zijn en ook als er geen knoppen meer zijn…

Gelukkig kun je als ze uitgebloeid zijn het verschil zien aan de hand van de hauwen (vruchten). Deze zijn langwerpig en hebben een steriel uiteinde, de snavel. De snavel is veel smaller dan de rest van de hauw, doordat hier geen zaden zitten. De hauwen van het koolzaad zijn langer en hebben een kortere snavel dan de hauwen van het raapzaad. (langere hauwen met een kleiner steriel deel zullen waarschijnlijk ook meer zaden bevatten… meer productie? Zo kan ik het in ieder geval wel beter onthouden. (koolzaad komt voornamelijk in de landbouw voor en zal ook geteeld zijn op zoveel mogelijk zaad.))

Verder is raapzaad van oorsprong een inheemse wilde plant die ook wel verbouwd kan worden (voornamelijk in Duitsland), terwijl koolzaad juist geteeld wordt en natuurlijk inmiddels ook in het wild kan voorkomen.

Beide planten kunnen vroeg in de zomer en laat in de zomer bloeien. Toch bloeit het raapzaad meestal eerder dan het koolzaad (in de akkervelden).

Nog een plant die erop lijkt de herik, wilde mosterd

Naast raapzaad en koolzaad is er nog een plant die erop lijkt: de wilde mosterd, herik. Deze heeft fijnere bloemen dan koolzaad en raapzaad, waardoor je minder een gele zee van bloemen zult zien. En het start later met bloeien.

Nog meer weetjes

Koolzaad geplant na inpoldering van de Flevopolder

Na de inpoldering van de Flevopolder, is op vele plaatsen koolzaad geplant. Dit omdat het koolzaad prima op de zilte bodem groeit en al vroeg in het jaar groeit en daarmee de groei van het onkruid tegenhoudt. En door het verbouwen van het koolzaad wordt de bodem bewerkbaar gemaakt voor andere gewassen.

Koolzaad en raapzaad kunnen zowel eenjarig als tweejarig zijn

Dit is afhankelijk van het moment dat de zaden ontkiemen. Als de zaden in het najaar ontkiemen, dan bloeien de planten in het voorjaar en zijn ze tweejarig. Als de zaden in het voorjaar ontkiemen, dan bloeien de planten in het najaar en zijn ze eenjarig. Zou het zo simpel kunnen zijn?…

Koolzaad is kruising van raapzaad en kool

Niet zo gek dat ze dan op elkaar lijken… Koolzaad is verder doorgekweekt om onder andere het gehalte van de secundaire plantenstoffen, die voor de mens licht giftig zijn, te verlagen.

De naam mosterd komt van most

De naam mosterd heeft te maken met de winning uit de zaden van de planten uit de geslachten Sinapis (daar valt de wilde mosterd onder, ook het broertje van de herik, de witte mosterd, die gekweekt wordt vanwege de zaden die gebruikt worden om mosterd te maken) en Brassica (daar vallen koolzaad en raapzaad onder). Om de olie uit de zaden te halen is zuur nodig. Hiervoor werd most, versgeperste druivensap, gebruikt. Dan is de naam mosterd snel geboren.

Dus mocht je in het voorjaar veel gele bloemen in de berm zien, dan is de kans groot dat het om raapzaad gaat. En als je een heel akkerveld vol gele bloemen ziet dan is de kans groot dat het om koolzaad gaat.

Renée Slooff

links foto 2: raapzaad en rechts foto 3: koolzaad